AGORA ESTÁ todo moi bonito co outono, porque hai árbores a barullo, pero axiña virá a neve a andarán os veciños a padexala cada un diante do seu portal, como nas películas. Andy tamén: hase levantar do sofá, botar un acha na cheminea, dicir "pois haberá que facer algo pola vida" calar o pucho, agarrar a pa e abrir a porta. Ti ves a Andy e podería ser o adestrador dos Potsdam Tigers —se é que así lle chaman ao equipo do instituto— pois ten esa traza tan de señor americano que dá confianza e ten man ca rapazada. Entón aí está, botando a neve fóra, e algunha nai dos alumnos -que si é profe, pero de infantil: alí teñen que levar garavata sempre, inda que sexa de Bob Esponja, e nos tres meses que non hai clase non cobran un peso- diralle "Good evening, Mr. Chicherter, it looks like it’s going to snow" ("Señor Chicherter, parece que va a nevar"), e non saberá que fala cunha celebridade da internet galega.
—A ver, o que fago é prepararme un cubata á noitiña: agora no inverno un whiskiño canda a lareira, ao quente; no verán, un gin tonic no porche. Subo unha foto desexando bo día e apertas de buxo a todo o mundo. En galego, que é un idioma que falan noutro país. A min é que todo o de Galicia me gusta moito.
E sorrirá con eses ollos azuis que ten, esa barba e esas fazulas coloradas. Este ianqui de alma galega, como se define, quedou flipado con nós cando estivo a facer Filoloxía Hispánica en Salamanca. Aprendeu un galego magnífico, adornado con canto enxebrismo atopa. Calou a dose exacta de laconismo -non de memoria e esquezo, como aquel poema de Yolanda Castaño— dun "bueno carallo bueno" ou un "éche o que hai". Se vostede ten unha marca de camisetas con motivos gayegueiros conte con el para comprar unha, porque o seu arsenal é tremendo. O seu amor polas cousas deste paisiño do outro lado do Atlántico, dous meridianos separan Lalín do Estado de New York, é tanto que move mar e terra para facerse con produtos galegos, como o viño que alí, entre aranceis e pouca demanda, ha custar un ollo da cara. E se na grocery store (ultramariños ningúen pediu licor café o de guinda, para acompañar os seus merecidos brindes á noitiña? Pois entón fainos el, que o faino ti mesmo sempre uniu os pobos!
Mirando un pouco cousas de Potsdam, Estado de Nova York, Condado de Saint Lawrence, atopas que o Concello mandou retirar uns wáteres-maceta que tiña un veciño de 79 anos no xardín. A ordenanza municipal entendeu que aquilo era un depósito de lixo, que alí, polo que sexa, non ha estar permitido. O vello deféndese no seu dereito á libre expresión artística e cita a primeira enmenda ca Constitución. A galeguidade espiritual é forte en Postdam. A liberdade artística a desfrutonía orgullosa xa están representadas: o veciño obsesionado coa morte inda non o coñecemos.
De volta no país: por Defuntos hai empresas que limpan as tumbas dos mortos que os emigrantes teñen aquí, e quitan fotos do traballo ben feito para mandarllas por Whatsapp. A resposta adoitan ser emojis de aplausos. O da morte é un tópico que se nos axeita. As explicacións son tan varias como as follas que están a caer pola outonía: que si canda a emigración era a única saída da angustia vital... A Celso Emilio Ferreiro a primeira foille regular: en 1956 entendeu que a verdadeira alegría tiña que estar en América. Aquilo de "alén no sur, alén do mar bruante, agardan patrias novas, cidades portentosas onde a noite esmorce enfaiscada en chuscos florescentes". Pois marchou a Venezuela e foille de tal maneira que retrucou "pechái as portas e que non salga ninguén!".
De angustia vital vai sobrado Grande Amore. Fai iso de cantar cousas tremendas e logo ser o tipo máis divertido do mundo. Tocou en Bilbao Es un crimen de Eskorbuto e tolearon con el. A Bilbao foron emigrados os pais de Iosu e Jualma. Igual nunca pisaron Bilbao e quedan en Santurtzi, a seis quilómetros, naqueles bloques grisallos onde un día os rapaces saían ao parque e ao seguinte, morrían pola droga. As tumbas de Iosu e Jualma coidáronas os pais mentres viviron. A galeguidade de Eskorbuto, a presenza céltica da morte, está por reivindicar, porque estes desgrazados estaban tan privados de todo que ata as raíces as perderon. Hai unha expo sobre imaxes daquel inferno postindustrial dos 80 xeradas por intelixencia artificial.
—E logo non hai fotos daquela época?
Poucas. Ninguén tiña cámaras de calidade nin ganas de retratar aquilo.
