Ás 20:41 do 24 de xullo de 2013 un tren Alvia que facía o percorrido entre Madrid e Ferrol descarrilou a apenas tres minutos da estación de Santiago de Compostela e provocou a morte de 80 persoas.
Foi na curva da Grandeira, en Angrois, no arrabalde da capital galega. Francisco José Garzón Amo, o maquinista, recoñeceu instantes despois do accidente, que ademais das mortes provocou feridas a máis de 140 persoas, que entrara nesa curva a 190 quilómetros por hora, máis do dobre da velocidade indicada (80 km/h).
Finalmente a caixa negra estableceu que o maquinista freou sete segundos antes do impacto e que o tren circulaba no momento do descarrilamento a 179 quilómetros por hora.
O maquinista recoñeceu que xusto antes de activar o freo, cando xa era demasiado tarde, estaba a falar por teléfono. O seu interlocutor era o interventor do convoi que fixera unha chamada para consultar as condicións do desembarco dunha familia en Pontedeume, xa moi preto do destino final.
"Despisteime", reiterou Garzón Amo a pasada semana na Comisión de investigación que se constituíu no Congreso dos Deputados, na que tamén incidiu en que "era un accidente anunciado".
Este caso dilucídase agora en varios ámbitos: o xudicial, desde o minuto seguinte ao sinistro, e o político, coa comisión de investigación no Congreso
Tras cinco anos de silencio, unicamente roto polas súas comparecencias xudiciais, nun proceso no que está investigado por homicidio imprudente, o maquinista saíu do seu semianonimato entre bágoas para declarar, por voz interposta que sentía, que estaba arrepentido e que oxalá que falecese el se con iso púidose evitar unha soa das 80 mortes.
Esa versión, que o maquinista é o único responsable e que só a súa imprudencia motivou o accidente, foi rachándose co paso do tempo e sen que por iso ninguén dubide da súa responsabilidade no sinistro.
Así o consideran polo menos os representantes das vítimas, a Axencia Ferroviaria Europea (ERA, nas súas siglas en inglés) e incluso o xulgado de instrución número tres de Santiago, que xunto a Garzón Amo mantén de momento como investigados aos responsables de Seguridade de Adif e Renfe, Andrés Cortabitarte e Antonio Lanchares.
E é que este caso se dilucida en varios ámbitos agora, o xudicial, que se prolonga desde o minuto seguinte ao sinistro, e o político, co inicio das comparecencias, hai apenas dúas semanas, na comisión de investigación no Congreso dos Deputados.
Tanto o ámbito xudicial como o político tratan de establecer por que ningún sistema de seguridade alertou ao maquinista do seu descoido, evitou as súas consecuencias e, sobre todo, de quen é a responsabilidade.
Un informe elaborado pola Comisión de Investigación de Accidentes Ferroviarios (CIAF) determinou que o maquinista era o único responsable, pero a Axencia Ferroviaria Europea sinalou que esa comisión non era independente, xa que os integrantes da mesma eran á súa vez investigadores e investigados. Recentemente, ademais, outro informe desta axencia europea ha determinado que a decisión de eliminar xusto antes da curva os sistemas de seguridade de axuda ao maquinista supuñan un "cambio significativo" no proxecto, polo que unha axencia independente, ademais do administrador de Infraestruturas (Adif) e do operador ferroviario (Renfe) debería facer unha análise de risco específico.Durante o proceso xudicial, das distintas declaracións, sóubose que Ineco, a consultora que si fixo análise doutros tramos, non o fixo na curva da Grandeira en Angrois porque non llo pediron.
A versión de que o maquinista é o único responsable e que só a súa imprudencia motivou o accidente foi rachándose co paso do tempo
O proceso xudicial retomouse o pasado mes de xuño con varias comparecencias de testemuñas que se aprazaron pola folga de funcionarios de xustiza en Galicia e está previsto que na segunda semana de setembro máis peritos das partes comparezan, tamén como testemuñas.
Tamén chegou o pasado mes de xuño, tras un ano desde a súa petición, e tras un rocambolesco periplo postal, o informe solicitado polo xuíz á axencia europea, "o demoledor informe", como o cualificaron as vítimas. Unhas vítimas que hai once días conseguiron por fin, como era o seu desexo, comparecer nunha comisión de investigación no Congreso dos Deputados.
E é que ata o pasado mes de abril, cando se aprobou a súa constitución, varios foran os intentos e outros tantos os rexeitamentos, principalmente de PP e PSOE, baixo cuxos gobernos se puxo en marcha a liña e adoptáronse decisións que agora se cuestionan.
As vítimas: "Sen a nosa loita e o apoio de Europa non se constituiría a comisión no Congreso"
Para Jesús Domínguez, presidente da Plataforma de Vítimas do Alvia 04155, a principal asociación que une aos afectados, esa comparecencia xa é para estar contentos, a pesar da dor, porque ao seu modo de ver conseguiron "dobregar ao Estado".
"Creo que o Estado tratou de establecer unha verdade -que o único responsable é o maquinista- e a base da nosa loita e do apoio de Europa desmontouse", sostén en declaracións a Efe.
Ademais, considera que se merecen volver comparecer nesa comisión, poder pechala, xa que sen a súa "loita" e o apoio de Europa -onde foron recibidos catro veces, recorda-, non se puido constituír finalmente a comisión de investigación no Congreso e todo quedase no xulgado e co maquinista como único investigado.
En calquera caso advirte de que pedirán de novo a comparecencia no xulgado de Santiago de Christopher Carr, xefe de Seguridade da Axencia Ferroviaria Europea, que asina o informe que recomenda unha investigación independente e que sostén que os cambios na vía e os riscos na curva deberían ser analizados especificamente.
Isto pode demorar o proceso, admite, pero aínda que é verdade que a xustiza lenta non é xustiza, unha vez transcorridos cinco anos a súa intención é que as cousas se fagan ben e ata o final.
De momento, o martes, día do quinto aniversario, a súa asociación organizou unha marcha desde a estación de tren de Santiago ata a praza do Obradoiro, onde lerán un comunicado, e xa pola tarde acudirán á curva de Angrois, onde descarrilou o tren.
