NUNCA souben o nome daquela muller seráfica. Ás veces, vendía verdura no mercado; ás veces, limpaba casas. Tiña un fillo de cando era moza. Vivía con ela porque non se valía de seu. Houbera un pai. Os veciños sabían quen era, por suposto; pero el mirara cara a outra banda. A filla do froiteiro deu ao pai natural outros dous cativos, que naceron sans. Acordei ao saber de que O corno, a película de Jaione Camborda fora premiada en Donosti. Trata dunha señora que axuda a abortar a unha cativa demasiado nova para ser muller e demasiado asustada como para parir no tempo da ditadura, cando os pobres podían tomar poucas decisións sobre a súa vida. Aínda menos que agora. Os pobres nunca gobernaron a súa vida porque a liberdade é o obxecto máis caro no catálogo do Amazon, pero no franquismo nin os pobres nin os ricos alleos ao politburó tiñan oportunidade de decidir políticas.
O corno foi rodado na Illa de Arousa. Recordoume a Ons a película de Alfonso Zarauza con guión da propia Jaione Camborda, no aillamento atlántico. A historia, o dramatismo era outro, non había unha rapaza embarazada; senón que chegaba unha adulta, unha vida feita, arroxada polo mar coma un deses mascaróns de proa que coleccionaba Pablo Neruda na Isla Negra, onde fotografou a Maruja Mallo cun sombreiro de algas. Neruda era tan excelso na poesía como na crueldade. Casou cunha holandesa, Maryka Hanegaar, coa que tivo a Malva. Establecéronse en Santiago de Chile, onde el entrou na vida social deixando atrás con indiferenza unha muller que non falaba español e unha nena con hidrocefalia. O poeta que puido escribir os versos máis tristes pensando nun amor que se lle escapaba entre os dedos chamaba Monstro a súa filla Malva.
Uxio Outeiro é un amigo da Illa de Arousa. Viviu nela ata os 7 anos. Todos sabían quen era a muller da porta verde e todos sabían quen eran os ladróns de bicicletas, como no neorealismo italiano de Vittorio de Sica. Uxio contoume unha vez que había un par de rapaces que roubaban cousas; pero que as roubaban porque eles non as tiñan, non por avaricia. Cando faltaba unha cousa, ían buscala na casa deles; menos cando eran bicicletas, que as desmontaban e volvían facelas nun Frankenstein sobre rodas.
Uxio faloume de cando o pai comprou un coche. Era director, contable e relacións públicas dunha sucursal bancaria. Precisaba dun vehículo. Custoume entendelo porque era difícil imaxinar un automóbil circulando por unha illa pequena; sobre todo, era difícil imaxinar o representante dun banco movéndose entre dous núcleos cativos de poboación, ter un coche para iso carece de sentido. A realidade foi que o pai de Uxio aparcaba en Vilagarcía de Arousa e cruzaba no barco. Daquela, non se tendera a ponte.
O conto de O corno, Ladrones de bicicletas e Veinte poermas de amor y una canción desesperada, é o mesmo conto de miseria, castigo e crueldade.
No tempo no que está ambientada a película de Camborda o aborto pasou de clandestino a legal en Francia. A ministra Simone Veil, ministra do goberno conservador de Jacques Chirac, tivo que enfrontarse en 1975 ao seu partido para conter a sangría de mulleres morrendo clandestinamente en lugares tétricos. Veil estaba afeita a ser insultada e desprezada.
Soamente tiña 16 anos cando foi deportada nun tren de mercadurías á factoría de Auschwitz, a eficaz industria nazi. Ela era tan nova que se botaba perfume de Lanvin antes de espirse para dirixirse ás duchas colectivas e xeladas. Era un ritual de catarse, como se Lanvin a embriagase de vida para esquecer onde a encerraran. Parecíalle que a colonia lle permitiría non cheirar a cadáver, non contaxiarse do fedor a morte que envelenaba o aire do campo de concentración. Parecíalle que esa brisa perfumada sería unha fronteira entre o seu corpo e a crueldade dos gardas.
Simone Veil tiña unha cara preciosa, de ollos coma as piscinas e de pómulos altivos enmarcado nun óvalo perfecto. Hai unha fotografía en branco e negro de cando era unha adolescente na que mira á cámara cunha confianza que desarma. Ser tan guapa salvoulle a vida. Stenia era unha prostituta polaca, andróxina e despiada. Ascendera de deportada a kapo. Tiña poder, así que non podía transpirar a menor misericordia para evitar ser asasinada. Simone fora tatuada co número azul da morte, pero Stenia non permitiu que se fixese uso do código de barras macabro. Destinouna ás cociñas, onde a rapaza sobreviviu distraendo anacos de pan e sobras dos menús dos oficiais para alimentar un corpo arrasado. Cando defendeu a legalización do aborto, en 1975, pasara un ano en Mauthausen. Pouco podía afectarlle o acoso duns deputados reaccionarios alentados pola intuición enganosa que é crer en Deus.
A escritora Annie Ernaux descubriu en 1963 que está embarazada. Ela é filla dun obreiro eventual que ascendeu a taberneiro cotroso. Sabía que o único ascensor social que podía coller era a universidade. Estudou Filoloxía en Ruan. Non acabar a carreira supoñía un salto ao baleiro, volver ao seu lugar, que era mísero, cativo e atrasado. Ela titula El lugar (Cabaret Voltaire) unha novela sobre ese tempo.
Desde ese momento, desde que casa cun burgués asentado socialmente sabe que está de prestado nun mundo superior e alleo. Hai códigos de comportamento, de vestimenta e mesmo de tusir correctamente que Annie vai imitando para non caer dende o alto dese privilexio. A premio Nobel relata o seu acto clandestino de abortar en El acontecimiento (Tusquets). Arriscábase a que un xuíz a mandase ao cárcere a causa da "única enfermidade que padecen unicamente as mulleres". No seu libro describe o corredor horrible que houbo de atravesar por asumir unha decisión inevitable.
Este verán lin outro libro de Ernaux, El hombre joven (Cabaret Voltaire). Apareceu en marzo. O punto de vista é simétrico ao que tivo cando era nova. Ela ten 54 anos cando coñece un universitario que estuda en Ruan, coma ela; que ten 24 anos, coma ía cumprir candointerrompeu o seu embarazo, e que vive tan pobremente coma vivira ela nese tempo: nun apartamento sen calefacción e durmindo nun colchón.
—El sentía por min un fervor que ningún amante, aos meus 54 anos, me profesara xamais.
Por unha banda, o rapaz achégalle o ouro da memoria, a felicidade de lembrar penurias superadas. Por outra banda, recórdalle, como carga moral, que é unha impostora social porque ela paga burguesamente todo o que fan en común.
Houbo unha coincidencia que me chamou a atención. Na semana en que Jaione Camborda gañou a Concha da Oro donostiarra, Yolanda Castaño levou o Nacional de Poesía por Materia. Se Camborda fala dos impedimentos para ser nai, Castaño fala dos impedimentos de non telo sido: "Verei o meu corpo ser tarde". Yolanda sempre nos deixa bos e poucos poemarios. Despois, ela tece e destece con eles para traducións e versións en cómic. Materia (Xerais) confirma iso.
É un poemario sobre a casa, a familia e a maternidade. Empezarei polo final. Confesa que "cada ciclo menstrual é unha inútil nostalxia" dos seus "embrionarios fracasos". Hai versos en que se abre con dorosamente: "Recóndita filla: o teu futuro queda atrás" ou "Filla miña, non pode cargarte no meu colo".
—Cando un fillo nace unha parte da muller morre no parto. Cada célula familiar e un permiso de obra.
