AMADEUS viaxa a París dar uns concertos. Como ten 22 anos a nai, Anna Maria, acompáñao. A temperatura é baixa, propia do frigorífico dun matadoiro. A nai queda agardando polo concertista nunha casa. Pasa frío, tanto que o corpo reacciona cunhas febres que a matan. Leopold escribe unha carta iracunda ao fillo na que lle imputa o pasamento.
Tres anos máis tarde, aínda non reposto da culpa asumida, Mozart compón o Requiem. En Lacrimosa escribe a frase Iudicandus homo reus. Busco a palabra reus no meu diccionario Vox do bacherelato. Quero saber se Amadeus quere dicir que se xuzga ao home acusado ou culpable. O libro non fai a distinción, polo que non saberei se Mozart se sentía responsable do falecemento. Supoño que se vía culpable porque Leopold era un pai despótico. Recoñecera a xenialidade dos seus dous fillos, así que se aproveitou dela para levalos de tour polas cortes europeas.
Acantilado vén de publicar un ensaio de Miguel Ángel Marín sobre o Requiem que teño no limbo das lecturas pendientes. Mozart escribiuno por unha encarga sustanciosa e anónima do conde Von Walsegg, na honra da muller, logo de que ela morrese. O compositor traballa entregadamente entre xullo e novembro con tal enerxía que morre de esgotamento en 1791. O último que escribe son os oito primeiros compases de Lacrimosa, que completa un discípulo. É admirable o xenio co que Mozart mantén o vigor e a fortaleza da estrutura musical cun corpo xa devastado pola debilidade.
A noite antes de morrer pide a uns amigos que o visitaban a partitura de Lacrimosa. Quere que a canten xuntos porque necesita marchar aliviado da carga culposa. Ao rematar, confésalles: «Sinto xa o sabor amargo da terra». Precipitase logo no pozo dun coma negro e xelador.
Hai un par de semanas o meu fillo menor, Antón, volveuse maior de idade. Foi repentino, dun día para outro. Sucedeu unha noite, mentre eu lía os tres contos sobre pais e fillos que Sandro Veronesi escribe en Profecía (Anagrama, 2014). Miro agora o exemplar e lamento que estea manchado de café. Todos os meus libros están manchados de café porque os levo xunto cun termo nunha mochila negra de Ikea, que me custou 9 euros e me parece preciosa.
O primeiro relato fala da morte do pai de Veronesi, que o fillo describe áspera e rebelde; en contraste coa dozura coa que a nai se deixa levar ao reino escuro sen espazo nin tempo dos ateos. Acordei do rogo de Dylan Thomas ao pai moribundo: "Non te entregues sumisamente a esa noite amable". As derradeiras palabras do propio autor irlandés foron diferentes, lixeiras: "Bebín oitenta wishkeys a pelo, penso que é o meu récord".
O pai de Veronesi era arquitecto. Conta nesa historia o final: "O teu pai obedecerache mansamente e se abandonará, e entrara nunha especie de ioga profundísimo, e ti seguirás tendo medo e preocupándote, e seguirás tenso e angustiado ata qué sei eu e dígoche que serás literalmente vencido por esa paz súa e deixarás de preocuparte e deixarás de ter medo, pero cando che pareza que o teu por fin durme, e ao teu pai, que por fin marchou fóra de alí para sempre, de novo a súa voz pastosa rachará o silencio, e el, na cama da morte e cos ollos pechados e a súa man dereita collida entre as túas, botarase a falarche sobre o día no que coñeceu a Frank Lloyd Wrigth, un ano antes de que morrese, en Milán".
Este texto sobre a paternidade estáme quedando fúnebre, así que vou viralo. A miña intención era falarlles dese momento en que os fillos cumpren 18 anos e deixan de admirarte porque descubren que non podías apartarlles todos os males, que es unha estafa. A consanguineidade é unha masacre. Hai que derrubar todas as estatuas paternas erixidas no templo. Entre que o fillo perde a fascinación polo pai e empeza a querelo transcorre unha década. Aínda transcorren outras catro décadas ata que comeza a protexelo.
A escritora Milena Busquets nunca pasou por esas fases. O seu trauma empeza antes de nacer, cando os pais lle poñen o nome da noiva de Kafka, un autor tan sensible e tan marcado como por un pai déspota coma Mozart. A relación da escritora barcelonesa coa nai é distinta porque Esther Tusquets non a esmaga. A xigante materna volve estar presente no novo libro da filla, Ensayo general (Anagrama); aínda que en menor medida que en También esto pasará, onde levantaba crónica do seu pasamento entre lembranzas, sexo e salitre. Agora acepta que non vai vela nunca máis, pero se consola comprobando que "as persoas que morren tardan un tempo en marchar de todo" porque quedan o seu tacto e a súa ollada impregnados nas cousas.
As crónicas de Busquets falan de noivos, de amores que fallan porque nunca chegan a ser personaxes de Chéjov. O pai de Antón Chéjov era violento e devoto; tan pobre que unicamente derrochaba en incienso nas ceremonias ortodoxas. Cargaba coa chata de ter sido escravo. O avó de Chéjov gastou 2.800 rublos en liberar ao catro fillos da servidume, pero quedou sen cartos para a cativa. O terratenente, magnánimo, regaloulla.
Milena Busquets agradece á nai que a protexa, admira a súa desenvoltura e reprocha a súa indiferenza fronte a persoas queridas. Esther Tusquets chamouna cando ardeu o Liceu de Barcelona con «lágrimas burguesas e egoïstas». A filla compáraas co ton administrativo de cinco anos antes, cando morreu o seu pai, o poeta notable Esteban Tusquets. Milena tiña 23 anos e estudaba en Londres. A Esther Tusquets retratada pola filla é unha muller válida, valente e nada vulnerable (por dicilo con palabras que empezan por 'v'), baleira de sentimentalismos.
A nai, escritora e editora, era tan dominante familiarmente, que nunca cedeu o reino. A filla, tamen escritora e editora, nunca ascendeu da categoría de herdeira, de infanta da boa burguesía. Non superou o peterpanismo de quen perdeu o palacio, a corte e a coroa sen sabelo. Milena aprendeu o modelo universal e multiusos de maternidade. A súa concepción da maternidade é un absoluto. "Os fillos fante máis valente e máis covarde, máis xeneroso e máis ruín, máis mortal e máis inmortal; ser pai é un estado exacerbado". Non hai mesura, alivio ou control. Compara o xeito extremo "de amor total, salvaxe" e entregado da súa xeración co xeito distanciado e hedonista da maternidade burguesa dos anos 60. A obsesión coa nai lévaa a un psiquiatra: "Penso que a miña nai non me quería", revélalle. O doutor, que a coñece, sorrí incrédula e pacificamente. A ela moléstalle, polo que empeza a pensar que os médicos que sandan o órgano máis vulnerable do noso corpo, a alma, deberían pagar por escoitar historias que lles contan os pacientes e non cobrarlles. Pregúntase se é "prezo por consultar ao Oráculo de Delfos".
Este asunto do santiario grego ao que se lle preguntaba polo destino lévame a Pitágoras, pois o Oráculo de Delfos anunciou ao pai que tería un fillo de sabedoría impactante. Comeza, daquela unha paternidade inversa á de Milena Busquets, na que son os pais quen admiran ao fillo. Esta semana lin que os babilonios aplicaban o seu teorema do triángulo mil anos antes de que el o formulase de novo dende cero. A descuberta decepcionoume porque esa formulación é a ùnica matemática que comprendo, pero asemade me abriu o campo dun personaxe fascinante e sabio.
Non me impresionou que Pitágoras fose o primeiro grego en viaxar a Exipto para ampliar estudos nin a súa explicación sobre a migración da alma dun corpo nin sequera que fundase unha comunidade de admiradores na Magna Grecia. Impresionoume que tivese unha coxas de ouro. Dióxenes Laercio conta en Vidas e opinións dos filósofos máis ilustres que "espíndose unha vez puideron vela os seus discípulos". Como prótese debía darlle moitas oportunidades de presumir.
