Pasei a maior parte da miña vida conectado a unha determinada parte do mar, autovía mediante, e tomando a perspectiva de que este é lúdico para os alleos. A hora e cuarto en coche ata o océano fixo que a miña vida non cheire a sal, nin a mar de fondo, nin a peixe, nin a alga podre. Nesa distancia colle todo, pero é a ignorancia o que máis abrangue.
A dureza do mar é trasladada polos interlocutores avellentados, os habituais, que falan temerosos desa masa salgada co recordo adulto de quen ten recente a lección de nado a braza. Os do interior gardámoslle ese respecto aos ríos, que traizoan de xeito distinto, e blasfemamos polos regatos, aos cales tamén lles choramos. En todo este descoñecemento cabe a elipse, a extinción da historia das que viven do mar fóra do mar, do refugallo, do resto do refugallo.
Din que o mar quita, pero que o mar dá. En Matria interesa esto último, o que dá, a materia prima que sangra, que perde vísceras, que deixa os seus restos vitais e o seu ADN en cada esquina dun almacén conxelador, dunha cámara frigorífica, dunha cinta transportadora. Esa materia prima que é o peixe, o molusco, o bivalvo, o froito do mar; pero tamén a man de obra e, en especial, a man de obra que elimina a man de obra.
Ramona, a protagonista de Matria, limpa nunha conserveira contra a indicación médica que sinala que iso, dalgún xeito, lle quita máis vida da que naturalmente xa lle resta. Padece dos pulmóns e o frío, os gases, os químicos e o aire industrial son nocivos. É boa no seu traballo, pese ao nocivo para a súa saúde. Aínda que máis risco é rematar en situacións máis perigosas por falta de pesetas. Na balanza vital non todas as eleccións quedan nas aulas de Medicina.
A miña nai foi limpadora e volvería selo se fose necesario, porque o oficio pasou a mellor vida de momento. Ramona e ela comparten espazos de vida e camiño, diría que ata carácter, pero entre as dúas hai unha autovía ao mar de diferenzas. Sinto destripar un pouco do argumento de Matria, pero é preciso. A súa protagonista muda a fábrica pola atención do fogar, a compañía dun ancián, a resolución das xestións cotiás dunha casa que non é a súa. E nese momento, vin a miña nai na pantalla dun cinema como se fose Susan Sarandon, que lle gusta moito.
Retratar as vidas esquecidas e esnaquizadas polo sistema sen engadir unha gota de purpurina, preservando o producto de limpeza ao lado dunha esponxa pelada sen parte que rasque, é un espello no que mirarnos como man de obra, como fillos dunha man de obra, e saber que somos unha nación. Estamos unidos por unha rede de esforzo e temperamento, de respiracións fondas previamente a contestar con ira. As nais e os pais sementan xermolos de aforros en latas e contas correntes, os descendentes medramos en homenaxe a iso. Cada victoria e conquista é, por extensión, en primeira persoa do plural. Nós.
Resúltame imposible calcular os quilómetros que miña nai terá limpado de xeito profesional, a cantidade de quilogramos aos que sacou lustro, o número de litros que empregou en retirar as pegadas do resto. Intento recordar os nomes de todas persoas anciáns das que coidou e se fixo cargo, ou dos nenos e nenas cos que compartín a súa maternidade. Non hai vergoña nin arrepentimento, iso nunca. Hai memoria.
Ramona ten a cara queimada do frío, as veas púrpuras que lle abultan na faciana. Miña nai ten unhas unllas débiles, sempre ten mágoa de que non lle medren duras, e as mans non minten sobre o traballo feito. Os efectos no corpo dos anos traballados deixan un pouso que nin os químicos poden eliminar, cando non son, precisamente, causa. As caricias, pese a todo, son terciopelo proletario e xamais saben a lixivia.
O Estatuto dos Traballadores e sucesivas reformas para aliviar a carga laboral fálanlle da súa utilidade ás persoas que, precisamente, non dispoñen do tempo e as ganas de pararse niso, nas letras. Saben que as letras son para encher formularios de emprego, que poden ser entretidas, pero a ficción non é máis que un espazo no que a realidade desaparece o tempo suficiente para non ser mordaz. Sería preciso saber ata onde permean todos os avances, onde paran e quen é a xente que frea o avance.
Elixo crer que haberá xente que se vexa na pantalla do cinema e se atope, sinta que a súa vida non se ilumina ao paso de números musicais e é máis valiosa ca iso. Quizais non é do todo saudable, pero a validación externa é positiva, ser visto e recoñecido dá ás persoas capacidade para apoderarse do seu espazo. Así é máis sinxelo simplemente ser.
Particularmente, Ramona leva o meu segundo apelido, naceu na provincia de Lugo e moveuse por todas as comarcas posibles durante a súa infancia. Escoitou de pequena como a palabra amo era sinónimo de xefe e puxo copas máis adiante en Guitiriz, en mala hora, por certo. O resto é outra novela de aventuras. Ramona é Lola e, mamá, ti es nación.