Ao día seguinte, á hora de comer, xa con máis xente á volta, o libro. Díxenlle que esa lectura primeira e rápida fixérame lembrar un poema, un breve poema de Idea Vilariño. Cal é? Branca sabe que sei algúns poemas de memoria. Como dicilo entón e como dicilo aquí? Hai poemas que estouran na boca: "Ni con delicadeza/ ni con cuidado./ Acaso/ tiene delicadeza/ vivir/ romperse el alma".
Dou este rodeo para facer clara a relación que nos une, as casas comúns que habitamos, a proximidade, de Pacios a Parada e de Lugo a Compostela. E tamén para reafirmar ese poema e esa explosión que quixo vir ter comigo na primeira lectura de As cunchas baleiras (Chan de Pólvora). Delicadeza e coidado, pois os poemas que chegan a nós están puídos. Se o tempo varre e adelgaza, velaquí a tensión da man que soporta o que queda. O poema é así algo que aínda teima en dicir. Esixente traballo de escrita, delicadeza e coidado, cuncha. Pero a cuncha, esa cunha que é símbolo de beleza, como nos di Joyce da boca de Dedalus na cita que abre o libro, é tamén, para a personaxe do Ulises, símbolo luxado pola cobiza e a miseria. A cunha rebenta nas mans ou no peto a súa violencia. Nin con delicadeza, nin con coidado.
Que son as cunchas baleiras? Queremos preguntarlle á poeta, á poeta próxima dos símbolos que brillan nas noites, á poeta que demora en iluminar por enteiro o corpo da palabra no bordo do silencio, a que non púe a retórica do artificio senón o bucle en bucle do pensamento. O que vemos nós é unha cidade, unha cidade da que se despregan outras, un alancar polas rúas que arrastra consigo unha longa viaxe. Inevitable é que as cunchas nos leven a Compostela, inevitable convocar tamén un contexto. Unha década demorou Branca en escribir este libro, unha década marcada pola vida política, como concelleira de acción cultural por Compostela Aberta e dentro da militancia no nacionalismo defensivo e crítico. Unha década tamén marcada pola dura enfermidade. Dous movementos, o da intensa exposición na vida pública e o da retirada esixida polo corpo na doenza. Dous movementos talvez opostos que tiran de si en tensión nestes poemas, pero aos que une unha mesma resistencia, no político e no íntimo. Como se resiste? Semella ser pregunta que escoitemos de fondo batendo neste libro.
Ela mesma responde: "Permanezo/ na resistencia/ da melancolía". Pois ademais de todo canto pode cercar unha vida e unha cidade, a "Compostela ela ela ela", o que deturpa aquí é distinto ao que apuntaba o seu pai Novoneyra nese mítico poema da Berenguela. Xa non son só eles e o escuro poder, senón tamén o que esvaece, a luz, o exceso de luz, a "peste desértica/ de tanta luz, a espectacularidade, [que] foza na parede/ as cunchas/ baleiras". Poemas que nos apuntan a un tempo de fondo, talvez a un engano, ao que dificulta calquera resistencia na substitución do común polo espectáculo e a mercadoría, o engano do que, baleiro, loce e seduce, o da retórica mentres outros animais morren dun tiro polos cazadores. Así, a nudez do poema. Así tamén, a melancolía. Así: "Nas tardes achamos o retiro perfecto: a fame, o silencio,/ o final incerto e vermello, a avalancha negra dos recordos".
Fálanos un poema dun coitelo, de resgar a luz. Nin con delicadeza nin con coidado se escribe. Nin moito menos con desencanto. Escríbese cun coitelo, cun coitelo que reflicte a violencia pero tamén libera un líquido escuro, ese líquido escuro que xa vén de lonxe na súa escrita e que só o poema garda. Branca Novoneyra, que xa nos fixo camiñar polos espazos do poema en Dentro do Labirinto ou Cristal escuro, preséntanos aquí outra xeografía. Non por acaso un dos primeiros poemas do libro e ese puntos cardinais que abren camiño… aínda? Semella preguntarse a poeta. Aínda a cobiza do lonxe de Oroza no Norte? Aínda o sur dos carromatos, o dourado do leste ou o oeste das rosas e palmas? Aínda "a corrente/ cara aos soños/ traza unha nova/ oroxénese" ou o mar xa está "a 1000 horas/ de distancia"? Entre a cidade da loita e o cuarto da enfermidade, situámonos. A xeografía mítica ten outros nomes, a Punta das Cabezas, a Cabeza da Estrela, o Paseo das Mortes Magníficas, a Capela do Amor, onde dorme o que quizabes logo despertará, se alguén ousa estender o tempo da lectura. Nesta cartografía, só os nomes da aldea natal coinciden consigo e podemos recoñecer as Carraixuntas, os Prados do Río ou a Lomba que aínda nos protexe. E, tamén, Asissi, esa cidade na que ela tamén se sitúa ao final, e na que escoitamos a sorpresa que barre o libro cunha paixón que xa non é a finxida compaixón, senón o poderoso abraio que conmociona. Un final resgado, un líquido aberto. E que di? Eu oio dicir: Aínda. Estamos aquí. No bordo da lingua onde aínda estamos aquí.
