José María Setién foi bispo de San Sebastián durante os anos máis duros de Eta. Erixiuse nunha controvertida figura polas súas opinións afíns ao nacionalismo, nas que moitos viron unha certa comprensión cara aos membros da banda terrorista á que sempre pediu que deixase de matar.
Setién, nacido en Hernani (Gipuzkoa) o 18 de marzo de 1928, tomou posesión como bispo da diocese de San Sebastián ao día seguinte de cumprir 51 anos. Esperábanlle por diante dúas longas décadas como prelado nas que se converteu nun creador de titulares coas súas polémicas declaracións, pastorais e homilías.
As súas posicións a favor do dereito de autodeterminación e da negociación entre o Goberno e Eta foron moitas veces cuestionadas, así como as súas críticas a algunhas accións policiais e a súa denuncia das supostas torturas infrinxidas a integrantes de Eta.
Foi cualificado de equidistante desde as posicións afastadas do nacionalismo, cando non de amigo de Eta, pero nada diso impediu que ao longo do seu exercicio seguise falando do problema da violencia no País Vasco desde un punto de vista político. E "ético", segundo adoitaba subliñar.
"Queremos facer unha revisión das nosas actitudes, ante a paz non podemos contentarnos con dicir que a culpa da falta de paz a teñen só os outros", asegurou en febreiro de 1994 este relixioso, unha persoa considerada de trato frío, ao que gran parte das vítimas de Eta sentiron case sempre moi afastado.
Lamentou as mortes ocasionadas pola violencia terrorista e tamén as dos propios terroristas, como as das vítimas do atentado contra o cuartel de Vic (Barcelona) en xuño de 1991, e a de dous membros de Eta nun posterior enfrontamento coa Garda Civil.
Nunha pastoral de finais de 1997, dixo que nin os atentados de Eta nin as accións policiais "deben paralizar os esforzos orientados a buscar outros camiños máis humanos de pacificación". En setembro xa reclamara a apertura dun diálogo para lograr a paz e o ano anterior reiterara a disposición da igrexa vasca a un "servizo de mediación" entre o Goberno e Eta.
En xaneiro de 2000, uns días antes da súa renuncia ao cargo, volveu facer un novo pronunciamiento polémico. Afirmou que a paz tiña un prezo e que o acordo ao que debía chegarse é "que prezo estase disposto a pagar".
Como pensador, deixou unha obra prolífica, recollida a principios deste século nos tomos dos seus Obras Completas, e que inclúe títulos como Conflito cultural e comunidade cristiá, Pobo vasco e soberanía. Aproximación histórica e reflexión ética e Un bispo vasco ante Eta.
Os dous últimos atópanse entre os que publicou a partir de 2000 e, aínda que xa como bispo emérito, as súas presentacións e a súa participación en cursos ou conferencias volveron ser fonte de titulares de prensa.
En 2006, durante a chamada tregua "permanente" de Eta, manifestou nun curso de verán da Universidade do País Vasco, que o proceso de paz "dificilmente" avanzaría se non se producía unha "flexibilidade" nas "formulacións doctrinais" do Goberno e da banda terrorista, que fixese posible que as "esixencias máis radicais" cedesen en favor "dun acordo" que habería que "construír".
Ese ano recibiu o galardón "traxectoria de toda unha vida" da Fundación Sabino Arana. Contaba xa coa Medalla de Ouro da Deputación de Gipuzkoa, outorgada en 2003.
As aparicións públicas de Setién foron escasas na segunda década deste século. Unha delas foi a súa visita ao tanatorio onde se atopaban os restos mortais do avogado e político vasco Juan María Bandrés en outubro de 2011.
Transcorreron 18 anos entre a súa retirada, motivada en parte por razóns de saúde, e o seu falecemento, e case 30 do seu cesamento como membro da comisión executiva da Conferencia Episcopal, da que foi tamén integrante da súa comisión permanente.
Un ictus acabou coa vida deste relixioso guipuscoano, do que se construíu, a xuízo dos seus colaboradores, un personaxe que non correspondía coa realidade. "Ese estereotipo é o que serviu para demonizalo e tamén para que moitos tertulianos se desafogasen falando del, porque para algún monseñor Setién foi unha continua obsesión", aseguraba o delegado de Medios de Comunicación do Obispado de San Sebastián, Jon Etxabe, tras a renuncia do prelado en 2000, unha noticia que na súa opinión tivera unha repercusión mediática "desmesurada".
Coa súa morte, Setién volverá ser de novo protagonista de informacións e análises nos medios de comunicación.
