A TRAVÉS DO que amamos ou do que nos molesta dos demáis falamos da nosa importancia, das nosas preocupacións, dos nosos medos, das nosas glorias. Cando morre alguén reputado, proclamamos a amizade sideral que nos unía. Xabier Docampo tiña ducias de amigos, pero moitos menos dos que se destacan dende o martes na Fila Cero como tales. Unha proba desta impudicia consiste en publicar fotografías co finado por parte de persoas que tiveron encontros ocasionais con el. Neste tempo de devaluación da amizade, neste tempo de abaratamento da imaxe, todos temos un imaxe de móbil con todos e podemos dicir que eramos amigos. Que pode desmentilo? Os mortos deberían mercernos o respecto de non exhibilos.
A Xabier coñecinlle tres amigos, tres persoas sobre as que lle teño sentido falar con emoción. Vou dar dous nomes: Agustín Fernández Paz e Xosé Cobas. Con Agustín falaba cada noite, sen considerar o lugar do planeta en que se atopase cada un. Mesmo bromeaba con compartiren cadeira na Real Academia Galega cando se especulou coa entrada de ambos os dous: "Están tan empeñados en propoñernos a min e a Agustín Fernández Paz que fixemos un acordo: que nos dean unha cadeira para os dous, pero que nola dean canto antes, que estamos engordando".
A Xosé Cobas escribiulle un libro. Unha editora vasca propúxolle un traballo colaborativo: que escribise unha novela ambientada en Bilbao no que debia citar unha batería de negocios que pagarían a edición a cambio do habitual 10% sobre exemplar vendido. A mín ofrecéronme unha ruína paralela cunha novela sobre Vitoria. "Complicidade editorial", chamoulle a mecenas cando me convidou. Docampo escribiu a obra Hoy vas a entrar en mi pasado. Eu consulteille se debía aceptar a proposición:
—Parece un timo, non Xabier?
—É un timo, Jaure.
—E por que aceptaches?
—Foi un acto de amor cara a Cobas.
O chairego tiña unha lexión de amigos, moitos máis que eses tres; pero eu non me relacionei con el tanto como para saber de todos
O nome do terceiro amigo de Docampo vouno reservar. El é consciente da súa relación co escritor finado. Con esta discrección busco tranquilizar os aspirantes, que dispoñen dunha praza libre na que supoñerse. O chairego tiña unha lexión de amigos, moitos máis que eses tres; pero eu non me relacionei con el tanto como para saber de todos.
Foi un tipo xeneroso, ocorrente, sagaz; unha desas persoas que che dá a man cunha enerxía que non se molestaba en apagar, de xeito aberto, mirándoche aos ollos e sorrindo sen tributo.
As nosas vidas cadraron media ducia de veces e as nosas voces, unha ducia. Por iso, non me atrevo a dicir que fosemos amigos. A amizade require unha fondura de campo compartido e un tempo insondable de vivencias que nos os dous non gozamos nunca. Eu atopábame a gusto ao seu carón, escoitando o seu inesgotable fío de invencións chairegas, maledicencias culturais, maquinacións parapolíticas, crónicas hospitalarias sobre amigos comúns ou xantares sopresa para facer felices a outros.
A sorpresa e o amor eran as súas afeccións maiores. De vez en cando chamaba:
—Jaure, tes que ir tal día a tal sitio, que imos dar unha homenaxe a tal persoa.
—Pero é que...
—Non me valen as excusas. Como non vaias, cápote. E como o saiba o homenaxeado, cápote tamén. Hala! Adeus, irmau!
E colgaba.
Ás veces, ía á homenaxe; ás veces, non. Docampo non o desculpaba. El rexeitaba os matices nas lealdades.
A Xabier coñecino nunha das espectaculares feiras LIX que soñaba Manuel Figueiras en Chantada. Houbo unha edición con 45 casetas. Se hoxe en día xuntas a terceira parte de casetas con libros, podes celebralo regando o xardín co centenario do champán La Veuve Cliquot. Aquel ano eu viña de publicar calquera cousa e Figueiras convidoume.
Ao chegar a Chantada, Xabier Docampo presentóuseme. Sentamos en senllos pupitres escolares. Lembro a calor da pintura grosa e vermella das mesas. Por diante de nós transcorrían lexións de pais e nenos. Mirábanos, pero nin o primeiro parou. Sentíame desacougado. Non por min, que era un neófito da sinatura e o sorriso; senón polo premio Nacional de Literatura, que era ignorado. Quería erguerme para reprochar á xente a súa apatía intelectual. Xabier explicoume a humildade cunha frase: "Parecemos dúas putas nun escaparate do Barrio Vermello".
Sei que morreu polo que se escribiu nos xornais, pero carezo dunha proba clara, concreta e palpable
A partir dese certame establecemos unha relación cordial na distancia, unha empatía dilatada porque raramente nos cadraba xuntarmos. Esa lonxanía cáusame unha idea elástica do seu pasamento. Sei que acontecteu polo que se escribiu nos xornais, pero carezo dunha proba clara, concreta e palpable de que, se marcase o seu número, el non me contestará co seu "Siii" prolongado e monacal. Detrás, viría a consecuente broma ao saber que son eu.
Era fácil sentirte amigo de Xabier. El sempre daba o paso para situarse ao teu carón. Saía ao teu camiño cun tema que supoñía que che interesaba:
—Que che parece o disco Roots de Sepultura? É magnífico.
Sepultura é unha banda brasileira de metal, un estilo que eu supoñía afastado do seu padal musical. O ano pasado vino cantando a voz brava Milonga de aquí de Sés: "E quero bailar ao ritmo/ do que vive ilusionado/ E coa voz do silenciado/ cantar quero con paixón/ coa querenza e coa emoción/ da que non pretende nada/ máis que seguir namorada/ mentres quede corazón". Pero demos en falar dese álbum peculiar e irrepetido no que Sepultura incorporou as percusións e os cantos tradicionais de Brasil á súa música estridente nun experimento referencial.
Tempo despois, ao saber que eu escribira dúas novelas surrealistas de piratas, atopara o noso tema. Todos temos un tema con cada persoa. O noso era A Illa do Tesouro. "Non hai personaxe tan complexo como Long John Silver", sinaloume unha vez. Podía ter algunha opinión bretemosa sobre ti, pero escondíaa para non afastarte del.
O conxunto, a unidade, eran fundamentais no seu xeito de entender o mundo. Sabía que a única fórmula para cambiar as cousas é colectiva. A min dáme preguiza. Un outro día de hai anos telefonoume:
—Oes? Non me gusta nada como está Gálix, pero eu xa fun presidente e ben me chegou. Se ti te presentas, eu vou contigo na lista.
—Xabier, eu sigo a teoría de George Brassens: onde vexas dous cús, non verás o meu.
—Vai ao carallo!
E colgou.
Xa non era Xabier que contestaba, era a súa enfermidade
Xosé Antonio Perozo contoume hai un par de meses que Gálix (Asociación Galega de Literatura Infantil e Xuvenil) lle propuxera unha homenaxe, pero Docampo rexeitouna desabridamente. Xa non era Xabier que contestaba, era a súa enfermidade.
O ano pasado pediume cunha insinuación que eu repetise a fórmula paliativa que el aplicou con Fernández Paz cando soubo que estaba doente: chamalo cada día para falaren de cine. Comentaban unha película que viran ou conversaban sobre lembranzas. Tamén sobre asuntos máis insustanciais que o cinema ou a memoria.
Empecei a chamalo. Pero non era agradable telefonalo. O home amable, socarrón, entregado aos outros, se transformara en alguén engurrado, medoñento, eremita. Por iso, prefiro lembrar as súas despedidas previas ao cataclismo:
—Xa sabes, irmau, que te quero moito.
E colgaba.
Esa dedicatoria que me facía ao cabo de cada diálogo anímame a pensar que, en certo grado, fun amigo de Xabier. Amigo nese sentido fondo e inexplicable en que un pode sentir amor por outra persoa. Esa sensación faime sentir afortunado.
