ÁS VECES imaxino caras de correspondentes de guerra. Para min unha cara de correspondente de guerra é a cara de Joseph Liebling, coas bochechas de lambeteiro e as lentes pequenas e redondas como avelás de quen soamente as precisa para desmontar e volver montar mecanismos de reloxos cuánticos.
Eu sei que Alfonso Armada foi correspondente nese lugar desabrido que chaman guerra, pero ignoro se ten cara de reporteiro bélico. Un día de aí atrás, falando con el nun café coruñés, pregutábame se a cara era o espello da profesión. Non dei superada a percepción de que aquela Alfonso Armada con esa expresión de santo extático e aquel corazón brillante podería ser poeta e mesmo podería ser reporteiro de viaxes mansas por España, pero nunca un home abondo indiferente como para someterse ao espectáculo sobrecolledor da morte violenta e plural.
Falaba de Saraievo, de cando almorzaba alí con Susan Sontag e con Annie Leibovitz, de cando "cada quen ía ao seu" e non acreditaba que el, un chaval de Vigo, puidese ter vivido iso con aquelas mans brancas de queixo de tetilla sobre as coxas para sentar humildemente, sen amolar a ninguén. Menos cando me contaba que montaran unha versión de Agardando a Godot e que, moitas das veces, Godot era un actor que non aparecía porque o violentaran dun disparo ou un espectador que preferíra quedar no soto da casa a imaxinar a representación a que o matasen ao cruzar entre os sacos terreiros das rúas.
Miraba cara a Armada e vía un fillo do golpista do 23 F que renegara do golpista emérito, ou talvez un funcionario do Servizo de Aguas que se desculpa por unha fenda na tubería que estás pagando, ou, como moita audacia,un profesor de Historia que trata de subvertir o ensino medio nunha vila tranquila gobernada dende a monarquía anterior polo PP.
A súa ollada denuncia a cada instante un poema de Joseph Brodski, un poeta ruso que nos gusta aos dous: "Culpáronme de todo, agás do tempo"
Nunca pensaría aquel home de cincuenta e tantos, e de mirada que parece desculparse a cada instante fose un heroe que quere combatir o mal cun ramallo de oliveira no pico, que se sinte reconfortado por non ter que mancar a ninguén. A súa ollada denuncia a cada instante un poema de Joseph Brodski, un poeta ruso que nos gusta aos dous: "Culpáronme de todo, agás do tempo". Eu case non coñezo a Armada, soamente uns libros que lle lin, pero transmite ser un covarde desafiándose a si mesmo continuamente:
—Alfonso, a que non te atreves a ir aos Balcáns.
E Alfonso viaxaba aos Balcáns para atopar a súa versión valente.
—Armada, a que non te atreves a viaxar a Ruanda agora que os hutus e os tutsis dialogan a machete vivo.
E Armada se despertaba nun continxente de soldados italianos e, pola ventá do vehiculo, vía cadáveres sementados para unha colleita negra.
A pregunta A que non te atreves? é unha reiteración que atopa a súa resposta con outra.
—Quen dixo medo?
Pero posiblemente o Alfonso Armada con que compartín o meu café e a súa infusión era o mesmo que me fascinaba contando que o río da via corre igual nas rúas levantadas polas bombas e as barricadas.
Hai que ser valente para atoparte con David Bowie a soas nun hotel de Nova York e atreverte coa primeira pregunta. A cuarta ou a quinta tanto teñen porque un entrevistado desa intelixencia xa ten formada unha idea sobre ti como xornalista, pero a primeira pode empuxalo a xenpensar que estás casado coa directora ou que, ao contrario, es un tipo brillante desprezado na sección de Cultura do teu xornal.
—Alfonso, unha vez entrevistaches a Henry Roth, o do trampolín de pedra sobre o Hudson.
—Si, estaba moi vello. Vivía nunha funeraria.
—Alfonso,unha vez entrevistaches a Richard Ford, o de Frank Bascombe.
—Si. Era moi pausado. Nada vaidoso
Hai quen se establece ao carón da industria da morte para non molestar ni sequera co cadáver. David Bowie foi máis soberbio e citouno nun hotel. Certo que, aínda que estaba a dous discos de morrer, o artísta non o sabía. O médico recomendáralle camiñar e Nova York permite trazar a ruta do colesterol sen que ninguén che interrompa o exercicio se es famoso.
—Alfonso,unha vez entrevistaches a Richard Ford, o de Frank Bascombe.
—Si. Era moi pausado. Nada vaidoso.
E así botamos a mañá,. Eu mitificando e el pulindo a superficie das estatuas.
Un día de aí atrás estiven léndolle El Celta no tiene la culpa, que publicou na colección de fútbol Hollingans Ilustrados de Libros del K.O., os editores de Nacho Carretero que non lle gustan a Bea Gondar. O seu libro sobre o equipo de Vigo é o único falso que debeu de escribir na vida porque presume fútbol, pero non trata de fútbol; o que me permitiu lelo de corrido. "Son ateo grazas ao Opus Dei", denuncia Armada. Eu son ateo porque sei que Deus me castigou cun fillo r porque non crer nel. A Alfonso Armada castigouno cun pai que era un porteiro dotado do Rápido de Bouzas. El Celta no tiene la culpa son unhas memorias breves, algo que agradecería en calquera poque a vida de ninguén ten máis de dez ou quince cousas interesantes que contar, pero que non agradezo nun correspondente de guerra
"Tintín marcoume moito", confésame para que eu entenda cómo alguén pode ter aspecto de amar a cociña e acudir voluntariamente ao sitio no que menos e peor se come do mundo: a guerra. Aínda que Tintín non me explique a Joseph Liebling explícame a Armada. Pouco antes de falar sobre o reporteiro xuvenil e improbable que debuxou Hergé contárame que amizara con James Salter en Nova York.
—Gustáballe moito cociñar. Ten un libro de receitas cun gazpacho da miña muller.
Nunca se arrepinte de marchar de onde está. "Si un viaje no te sorprende, no vale la pena emprenderlo", anota en Por carreteras secundarias
Alfonso Armada quixo ser Tintín no país dos soviets, percorrer o comunismo con esa convicción e esa enerxía, pero —como ecribe en Cuaderno ruso—: "Jamás llegué a ser siquiera un héroe de la Unión Soviética". Vive tan avisado do seu medo que non sabe vencelo senón con decisións improvisadas executadas inmediata e irracionalmente.Son trucos que liberan da parálise aos indecisos.
Sen embargo, nunca se arrepinte de marchar de onde está. "Si un viaje no te sorprende, no vale la pena emprenderlo", anota en Por carreteras secundarias (Malpaso), un libro no que percorre a rede de estradas minuciosa do franquismo. Para no Courel para sauda á memoria de Uxío Novoneyra, o poeta que enfermara de pleuresía. Todos os poetas enferman de doenzas que teñen que aire, cos pulmóns. Se un poeta morre do corazón, é que non era un poeta, era un deses impostores da poesía da experiencia.
A Novoneyra morreule o irmán maior. A Armada, tamén. O periodista vigués asumiu a primoxenitura como se fose un golpe de Estado involuntario e os conspiradores o tivesen elixido como príncipe máis desconfiado da acción política. Leva toda a vida escapando desa preeminencia porque non quixo ser Yuri Gagarin, senón Miguel Sttogoff, ocuparse do correo do zar para cabalgar ata a liña do horizonte e volver para contalo ao amor da estufa de butano.
Bebido o meu café, fundida a súa infusión, despedímonos. Armada adianta a man con ternura tímida e con ese apresuramiento que condiciona ás persoas educadas e nerviosas. Na súa cabeza podo ler a frase de Ignacio Martínez de Pisón na novela Carreteras secundarias: "¿Qué vamos a hacer? —dijo mi padre—. Pues seguir. Seguir.¿Qué otra cosa podemos hacer?"
Deixo que Alfonso se dea a volta para observalo. Camiña pola rúa Rego da Auga arriba, cara a María Pita, tirando dunha maleta con rodas que presumo chea de libros e algunha muda, como define a miña muller as miñas. Avanza coa determinación e a templanza dun excursionista mostrenco do Inserso que temese tropezar. El, que foi heroe da URSS!
