Blog | El Ojo Público

Máis alá dos límites da ficción

American Psycho é unha sátira do reaganismo e unha distopía dun mundo posmoderno, no que todas as estruturas tradicionais saltaron polo aire. A familia, a comunidade, os valores e as verdades xa non existen nunha contorna individualista e decadente.

american-psycho-gallery-05

PATRICK BATEMAN, o protagonista de American Psycho, defínese a través dos seus tres ídolos e modelos a seguir. O primeiro é Michael Milken, un investidor condenado a dez anos de prisión en 1990 por fraude bolsista e conspiración. Milken pasará á historia por ser o inventor dos bonos lixo, un dispositivo financeiro que entrou nas nosas vidas en 2007, pero xa levaba uns anos engordando o capital de graxas poliinsaturadas. O segundo é Ivan Boesky, outro financeiro de Nova York que tamén entrou no cárcere en 1987 e ao que se lle prohibiu volver exercer a profesión para sempre. O seu delito foi utilizar información privilexiada para facerse multimillonario. Antes de que as autoridades o cazasen, Boesky daba conferencias polas universidades norteamericanas asegurando que a cobiza era boa, exactamente igual ao que dicía Gordon Gekko na película de Oliver Stone Wall Street, estreada o mesmo ano no que Boesky foi condenado. O terceiro é Donald J. Trump.

Bret Easton Ellis (Los Ángeles, 1964) publicou a súa terceira novela, ‘American Psycho’, en 1991. Seis anos antes, Ellis debutara con Menos que cero, cando aínda era estudante no Bennington College de Vermont. Menos que cero converteuse nun clásico instantáneo, e entregoulle a portavocía da Xeración X sen reclamala. En realidade, ninguén pedía abertamente ser a voz desa xeración porque ninguén se consideraba membro de pleno dereito. Como todas, a Xeración X definíase máis por contraposición á anterior (Baby Boomers) que por un trazo identitario común. O escritor e columnista Douglas Rushkoff, teórico social e ensaísta reputado, escribiu en The GenX Reader un intento de definición da xeración máis deostada da historia. Polo menos ata que chegaron os Millennials. En The GenX Reader, Rushkoff enumera algunhas das características comunmente atribuídas aos nacidos a finais dos 60 e nos 70: "Analfabetos, desmotivados, apáticos, que non teñen obxectivos profesionais, nin orgullo, nin ideoloxía política nin valores familiares, nin ambicións apreciables". Practicamente o mesmo que a Xeración X di agora dos seus fillos. Pero Rushkoff sinalou unha característica que tiña moito que ver coa escritura de Ellis: "Os GenXers non vemos imaxes como vehículos baleiros de significado, senón como textos complexos. Estivemos expostos ao consumismo e as relacións públicas estratéxicas desde que nacimos". 

O fetichismo do serial killer
En American Psycho, Patrick Bateman é o vicepresidente de fusións e adquisicións de Pierce & Pierce, unha compañía de investimentos en Wall Street. Obsesionado polas marcas, a comida cara e a música pop, consome drogas e traballa co mesmo ímpeto co que ve porno no seu Sony Black Trinitron. Bateman é un psicópata. Asasina a mozas coas que se deita, a vagabundos aos que despreza e a Paul Allen, un competidor-colega polo que sente unha mestura de envexa e desprezo. Bateman é, en definitiva, un asasino en serie que explica a súa contorna a través dos produtos de consumo, e noméaos coa súa marca e modelo específico.

Narrada en primeira persoa, a novela de Ellis é o diario dun serial killer, un arquetipo da cultura popular que viviu unha eclosión, como figura representativa, nos anos 80 e principios dos 90. Nesa época, parecía imposible escribir ou estrear un thriller sen un asasino en serie. En realidade, o serial killer foi un fetiche. A violencia pasou de ser un problema social —representado no Estado e nas institucións económicas— a un problema privado. A deformación do soño americano, unha das constantes do cinema e da novela norteamericana desde mediados do século XX, xa non se localizaba nun goberno corrupto (Todos os homes do presidente, libro en 1974 e película en 1976) nin nas institucións económicas (Network. Un mundo implacable, 1976), senón no individuo. Se acabas co asasino en serie, acabas co problema. Ellis utilizou a figura arquetípica do serial killer para expoñer esa concepción fetichista do individuo, que explotaba o reaganismo e que se filtrou na cultura popular do occidente desenvolvido. 

"Obscena e tan inmoral como os actos que describe", era a apreciación máis común na crítica contemporánea


Censura
Despois de que Simon & Schuster rexeitara publicar American Psycho pese terlle dado un adianto de 300.000 dólares ao mozo Ellis, Knopf Vintage —unha división de Random House— comprou os dereitos e celebrou a adquisición como un triunfo. Para dar un pouco de publicidade ao libro, Random House organizou unha xira por cinco cidades nas que Ellis faría unha lectura pública, aínda que restrinxida, de pasaxes da novela. En escenarios bibliófilos, e diante dunha audiencia de profesores e ex alumnos da Ivy League, Ellis, vestido de esmoquin, lía fragmentos en alto: "Golpeouna con forza e rumoreoulle ao oído: Mala pécora, asperxendo a súa cara con cuspe…", etcétera etcétera.

"Obscena e tan inmoral como os actos que describe", era a apreciación máis común na crítica contemporánea, que concentrou os esforzos en pedir a censura e o boicot ao editor. Os chamamentos á censura chegaron tanto desde posicións neoconservadoras como progresistas. A Organización Nacional das Mulleres (NOW), a institución feminista máis poderosa do momento e próxima ao Partido Demócrata, liderou un boicot contra Random House describindo a novela como "socialmente irresponsable, e que lexitima a violencia inhumana e salvaxe enmascarada en sexualidade". American Express considerou levar a xuízo a Ellis porque, nunha pasaxe, Patrick Bateman usa unha das súas tarxetas para "facerse unha raia, pagar unha cea e pedir prostitutas e servizo de habitación". Todo iso a pesar de que a novela abre cun texto aclaratorio cargado de ironía: "Este é un traballo de ficción. É imaxinario e non está destinado a menosprezar ningún produto ou servizo de ningunha compañía".

Ellis, ademais, defendeuse explicando aspectos fundamentais do seu estilo, dos porqués dunha novela que, segundo a crítica, non falaba sobre nada. "Estaba a escribir sobre unha sociedade onde a superficie converteuse no único. Todo o que era superficie —comida, roupa— era o que definía á xente. Así que escribín un libro onde todo é acción superficial: non hai narrativa, non hai personaxes cos que identificarse… todo plano, repetitivo".

Houbo que esperar uns anos, cando a violencia textual de American Psycho deixou de sorprender e deu paso á análitica formal, para valorar a dimensión representativa e o verdadeiro transfondo discursivo de Ellis. Elizabeth Young, crítica contracultural de The Guardian nos 80 e principios dos 90, culpou aos medios angloamericanos e aos seus suplementos culturais de non estar á altura, e comparouno coa fatwa decretada contra Salman Rushdie en 1988: "Ningún libro fora tan pobremente lido desde Os versos satánicos".

Ellis elabora unha metáfora para sinalar a responsabilidade do capitalismo e os medios de comunicación na creación dunha sociedade consumista.

Ellis, o rosmón (non tan) posmoderno
As rutinas matinais de Bateman, as súas afeccións autodestructivas, a súa falta de empatía e o seu desprezo polo próximo situábano nun plano inverso ao superhome nietzscheano. Bret Easton Ellis, no fondo, estaba desconsolado porque a súa xeración se parecía bastante a aquel grupo de ignorantes amorales descritos polos seus pais. En realidade, e como defensor dunha integridade moral acurralada, Ellis elabora unha gran metáfora hiperviolenta para sinalar a responsabilidade do capitalismo contemporáneo e os medios de comunicación na creación dunha sociedade consumista. A violencia descrita por Bateman en primeira persoa é a fantasía dun psicópata moi próximo a nós nun mundo saturado de imaxes.

O pasado 16 de abril, Bret Easton Ellis publicou, con Random House, ‘White’, un conxunto de ensaios que reúne detalles autobiográficos, crítica social e comentarios políticos. En realidade ía chamar Privilege White Man (Privilexios de home branco). En White continúa a súa diatriba de vello rosmón, amplificada no Bret Easton Ellis Podcast, na súa conta de Twitter, e sempre que lle dan ocasión en entrevistas e reportaxes. Chama aos Millennials a Xeración Wuss, unha palabra intraducible á que poderiamos comparar co xa mítico "home blandengue" de El Fary, e quéixase amargamente de que a esquerda norteamericana "esaxere" todo o que di Donald Trump. Aínda que ‘White’ non se abre cunha nota aclaratoria, non deberiamos descartar que todo, en Ellis, é pura ficción.