Blog | O Cabaret Voltaire

A noite que cheguei ao Derby

No principio desta semana a calor esmagaba cunha crueldade innecesaria para un maio no que confiamos en regresar ao futuro. Mañá entraremos na Nova Normalidade, esa distopía que nunca debeu ser o noso destino
Valle Inclán
photo_camera Valle Inclán

AS CATEDRAIS son fábricas de perdón, consolo e esperanza. Como carezo de instinto de trascendencia acudo á súa protección cando vai calor. A catedral de Lugo ofréceme tres elementos que valoro: frescor, silencio e arte. Estes días en que parece que esqueceron abertas as comportas do Inferno desexei entrar. Gustaríame sentar na capela de San Froilán, onde admiraría a contención de Álvaro de Izuquiza no retablo e descansaría de todo o barroco insolente e doradísimo que asolaga o templo.

Preferir, prefiro os cafés; pero vai ser unha ilíada coller mesa. A peste é cega e democrática; socializa a ira, pero tamén a ansia de superala. Tamén prefiro pasear baixo a bóveda negra e lisa da noite --«a alta catedral de silencio» de Arcadio Casanova--, pero ás once P. M. temos toque de queda.

As catedrais foron mananciais de saber durante o pasado milenio. Despois de que Napoleón humillase a Pío VII en Notre Dame obrigándoo a coroalo foron substituídas polos cafés. Levamos semanas de cafés pechados. O resultado é que o Rei busca ser o alcalde de Zalamea, o exército fumiga en guerra bacteriolóxica e os gobernantes enredan cos levantiscos en discusións sobre gravatas negras. A Contrarreforma non acabou nunca en España. A humanidade quedoulles esquecida ao s políticos, como a miña fe adolescente quedou esquecida entre as páxinas dunha Biblia que había en casa. Este entullo de cinismo electoral lembroume a proposta da miña avoa donostiarra:

–Si todos hubiesen hecho como en San Sebastián, que abrieron las puertas de la ciudad a las tropas de Napoleón y les pidieron ser franceses, nos hubiésemos ahorrado unos cuantos golpes de estado, bastante analfabetismo y unas buenas dosis de miseria.

O xornalista Albino Mallo conta que no café do seu pai, o Derby de Vigo, podían verse antes da guerra mesas de falanxistas pegadas a mesas de republicanos sen caber entre eles a menor desconfianza

A democracia é un monte comunal. Empeñámonos en parcelala como Telmo coa praia de Sanxenxo. Espero que abran os cafés para que as persoas se atopen e dialoguen,e reparen en que se poden ter ideas distintas, aínda que zapatos semellantes e emocións iguais. O xornalista Albino Mallo conta que no café do seu pai, o Derby de Vigo, podían verse antes da guerra mesas de falanxistas -Cesáreo González na tertulia- pegadas a mesas de republicanos sen caber entre eles a menor desconfianza.

O único café Derby que coñecín foi o de Compostela. Visiteino ducias de veces agardando que respirar o mesmo aire que Valle Inclán favorecese o meu estilo.

Estes días sen café público dediquei as horas de saír da casa con santo e seña para camiñar o Lugo antigo, que é o máis civilizado que teño nun radio dun quilómetro. Nesas andainas reparei en que a catedral foi concebida altamente para que as súas torres puidesen verse dende calquera punto durante o día e para que, sendo noite, as campás marcasen as «horas os moribundos e os amantes», que definía Proust. Pensei daquela que as catedrais son o quilómetro cero das cidades. A excepción foi Madrid, que primeiro levantaron as casas e, soamente despois, a Almudena.

O coengo lucense de Fábrica, César Carnero, xa non me lembra; pero un día conduciume nun paseo fascinante polo templo, e mesmo me levou nun salto ascético ata as cubertas. Os evanxelistas que miran dende fachada ao espello mollado do Miño teñen as costas sen tallar por falta de cartos. Como consecuencia, perdemos a desputa de ser capital galega das ánimas en beneficio de Santiago.

Rubén Darío pedía que «de academias e pandemias, líbranos Señor!» Rubén Darío pedía que «de academias e pandemias, líbranos Señor!»

Cando fun estudar a Compostela sentaba no Derby co mesmo enmimismamento que o fago na catedral de Lugo. Convencérame de que Valle Inclán era mantedor de tertulia nesa cafetería. O escritor volveu en 1935 a Santiago en devota romaría á consulta do doutor Villar, formado en París co matrimonio Curie.

–Doctor, vengo para que haga usted un milagro conmigo.

Nada tiña que perder. Sabía que nunca sería académico porque o secretario da RAE, Emilio Cotarelo, respondéralle nese sentido a unha pregunta que el nunca formulara. Rubén Darío pedía que «de academias e pandemias, líbranos Señor!». Pouco lle importaba xa a Valle. Estaba enfermo. Identificara a súa doenza nos vademecums, pero preferiu escoitar á esperanza que lle implosionara no corazón. Hospedouse no Compostela, fronte ao Quiqui Bar, o primeiro local no que se escoitou jazz en Galicia. Foi derrubado en setembro de 1975, sen que aínda se coñeza o motivo.

Cruzando a rúa atópase o Derby, atendido por camareiros da estirpe que serviu porto flip a Valle Inclán. Levan as bandexas coa solemnidade de amosar unha ofrenda ao Santísimo.

Ao sentar naquelas mesas verdes, eu quería ser Proust no Ritz de París. Marcel era desexado polo persoal porque ao saír repartía todo canto billete ou moeda lle quedaba nos petos entre camareiros, recepcionistas e limpadoras. Unha vez chegou á entrada e parou ante o porteiro.

Pode prestarme 50 francos. por favor?

–Por suposto, señor Proust --dixo sorprendido o home, sacando a carteira do uniforme e entregándollos. O autor devolveullos.

–Era a propina que merecía por atenderme con tanta amabilidade. Grazas,

Despois de anos en que visitar Santiago era visitar o Derby, descubrín que Valle Inclán non o frecuentaba

A primeira vez en que entrei no Derby foi unha mañá solleira na que levaba dúas pastas que comprara na Mora. Pedín un porto flip. Valle Inclán almorzaba aquel cóctel de viño de Porto, brandi, xema de ovo e azucre. Ten o aspecto moreno do café. O camareiro tróuxome un café, desafiante.

Despois de anos en que visitar Santiago era visitar o Derby, descubrín que Valle Inclán non o frecuentaba porque nese ano final andaba máis ocupado en médicos, no divorcio de Josefina e no futuro dos fillos.

Temos noticia de que pasou polo Derby de Vigo. Entendeu o regreso a Galicia en 1935 como un longo e conmovedor adeus aos amigos. Colleu un taxi para ver unha exposición de Colmeiro en Vigo, no sede do Faro . Ao rematar, foron ao Derby, a douscentos metros do xornal. O escritor queixouse do estrondo que armaba o tranvía que baixaba enlouquecido dende Lavadores. O mestre Corvino protestaba porque desconcentraba o seu violín. Os xogadores de xadrez eran xordos a aquela provocación da modernidade. Laxeiro deixaba arte a lápis nas mesas de mármore, consciente do borrado que perpetrarían os camareiros ao peche.

Daquela Cesáreo González estaba na Habana. Vivía de gañar ao póker a mafiosos norteamericanos. Volvería en 1931, con 28 anos, para montar a sala Savoy, conseguir a distribución de Citröen e quitar un carnet temprano da Falange. Soamente tardaría nove anos en fundar a súa catedral, Suevia Films. Unha vez tirou fotografías e gravou imaxes no Derby coa idea de usalas para deseñar o decorado nunha das películas coas que enchían as salas de toda España, incluídas as de Isaac Fraga en Galicia.

Lafuente Estefanía censurado para vivir da súa profesión de enxeñeiro, optou polas novelas do Oeste

O director vigués Manuel Mur Oti organizou un pase de El batallón de sombras (1957) no cine Fraga de Vigo. Pasaron dous finais para que o público elixise un. Cesáreo, Isaac Fraga e Mur Oti celebraron o éxito no Derby. O realizador aproveitou o bo humor de Cesáreo para expoñerlle Destino negro, un guión sobre o tráfico de escravos entre África e o Caribe, que había de filmarse cun equipo galego. O produtor non atopou o negocio, pero ese ano aínda lle financiaría La guerra empezó en Cuba.

Marcial Lafuente Estefanía, fóra artilleiro republicano e botara dous anos en El Dueso. Como aburría no cárcere empezou a escribir. Atendía ao consello que lle dera Jardiel Poncela na fronte de Toledo.

–Si quieres vivir de esto escribe algo que le guste a la gente.

Instalado nun piso das Travesas, en Vigo, e censurado para vivir da súa profesión de enxeñeiro, optou polas novelas do Oeste. Sentaba no Derby cun grande volume amarelo. Era unha pesada guía telefónica de Nova York na que buscaba os nomes dos seus personaxes.

Comentarios