Blog | O Cabaret Voltaire

Nunca sabiamos se o gato estaba na casa

O meu barrio era abundante en gatos. Parecía que todos os michos de Ribadeo se citasen arredor das Casas dos Profesores. Andaban todos xuntos, como en Todos vós sodes capitáns. Era unha pandilla desabrigada de rebeldes sen causa, de fumadores precoces, de desafíos cicatrizados, de habituais nos billares.

A CASA NA QUE vivíamos era ampla e branca, con xardín na fachada para presumir e con hortiño con mazairas atrás para prantar. O meu pai cultivaba as sementes innovadoras que lle cedían no Servizo de Extensión Agraria para probalas naquela terra amarga e pedregosa. Aita dicíanos que a Ciencia era a nosa amiga máis importante e que debiamos poñer o noso graniño de terra para desenvolver a ciencia agrícola galega.

Había un gato daquela cuadrilla que nos era o máis querido. Corría sen deus nin bandeira polo barrio. Entraba e saía da nosa casa ao ritmo cadencioso do seu capricho. Como nunca sabiamos se estaba dentro ou fóra, o meu pai chamábao Schrödinger. O pelo brillaba ao amencer e os ollos eran verdes coma a alma de James Dean.

Os gatos nada precisan. Suben aos muros cos pés espidos e as mans baleiras para contemplar o solpor mentres toman un cuarto de viño. Non senten ese "horror relixioso" que Cunqueiro atribúe aos romanos cando miraron afundirse o sol en Fisterra. Lucio Anneo describía no século I que Décimo Junio Bruto viu como ceibaba os mesmos vapores que ceibaban as espadas mergulladas a arrefriar na fragua de Vulcano.

Cando acabe esta condea que encerrou os Casanova na cela veneciana de Os Chumbos, cando deixe sentir "a máis fonda tristeza, que foi cando recibiches unha postal  da Coruña" (Apollinaire) proporei a Schrödinger como símbolo dunha liberdade esquecida de responsabilidade, dunha responsabilidade que non se excusa en pasear cans ata a liña do horizonte ou viaxar catro panaderías alá da habitual.

A característica fundacional das urbes é o ruído; sábese que nos achegamos a unha cidade polo estrondo

O venres saín comprar. Un sol nórdico arroupaba a mañá fría co seu edredón. Reparei en que a peste, esta melancolía que nos entrou polas vías respiratorias, está restando natureza ás nosas cidades. A característica fundacional das urbes é o ruído; sábese que nos achegamos a unha cidade polo estrondo. Estes días as capitais parecen o Mondoñedo de Cunqueiro, que el destacaba como "escola de silencio" e equiparaba con Verona na calma sonora. O único recoñecible nestas mañás que nos regalou o noso sol, vello e bondadoso, foron as sirenas. As ambulancias empúxanos á vixilia, a facernos sabedores de que non estamos bañándonos nun pesadelo, de que esta lagoa negra na que chapoteamos angustiadamente é palpable. As sirenas non chaman por Ulises, senón pola enfermidade e o pranto.

Álvaro Cunqueiro sabía moito de curacións. No Diario Médico recollía sandamentos ineficaces para o corpo, pero anovadores para a alma. Ando lendo eses artigos dos anos 60, onde describe métodos como a curación por sombras. Hai que erguerse co amencer para proxectar a sombra do enfermo sobre unhas pallas. Cóllese o mollo e quéimase para que arda a doenza.

Dado que este procedemento non resulta eficaz, é mellor atender ao consello de Voltaire: "Como don Quixote, invento paixóns para exercitarme". Algunhas alegrías estounas vendo no cinema galego filmado nos últimos anos. Estes días nos que "o vento pon a chorar aos salgueiros", coma no poema de Apollinaire, o mellor é ver películas en silencio como fan as clarisas ribadenses na clausura. Un curso por correspondencia da Escola de Verona ensinoulles a ser mudas.

O director ourensán Ignacio Vilar ten a tenacidade do ciclista. Aprendeu a soster o pulso para termar firme da cámara en A esmorga, nunha película que segue a novela homónima de Blanco Amor. Son tres amigos que pasan medo e asco en Ourense durante unha troula que os empuxa a unha eternidade de sexo, cotra e borracheira.

No medio e medio da película, os mozos confesan non entender o contido nin o motivo do que están gravando.

Eloy Enciso fía todo á solemnidade que concede a literatura en Longa noite. Fala de relacións de poder entre quen conquistou as armas, —a razón última— e os perdedores da Guerra Civil. Oliver Laxe cuestiónase como director en Todos vos sodes capitáns. O propio Laxe acude a un centro de rapaces botados a patadas da sociedade para aprenderlles cinema. No medio e medio da película, como se aparecese un charco siniestro no camiño seco, os mozos confesan non entender o contido nin o motivo do que están gravando. Laxe cuestiónase, que é un xeito sutil de enxalzarse.

Estas tres películas falan de personas que viven nas tanxencias da sociedade, que pertenecen a ela parcialmente. En A esmorga hai un roce continuo entre Milhomes e O Bocas, que tamén atende prostitutas, nun tempo no que reinaba a obsesión de que nin unha pinga de seme destinado á Creación se botase a perder. Esa preocupación vén de cando as tribos de Israel atravesando o deserto, tan necesitadas de reproducírense.

Longa noite esta protagonizada por un home que regresa á casa atravesando da terca oratoria e inchada franquista e vitoriosa. As sombras, describía Apollinaire, son "as lembranzas dos amigos mortos na guerra, eses milleiros de feridas que non son máis que un artigo de xornal". Nas guerras, como nas pandemias, toda noticia que morremos por ler é que "aforcaron a morte na lindeira do bosque".

Os rapaces de Laxe viven nun orfanato marroquí e deambulan en manda como os michos que lideraba Schrödinger no meu barrio. O noso gato de cabeceira aguantou unha noite o zarpazo doutro tigre pequeno e fero que lle levou medio ollo. A miña nai coseulle un parche bucanero de coiro para tapar o horror. Ás veces perdíao e había de confeccionarlle un novo.

A potencia que os move a todos eles é esa forza tan humana de intentar sermos a mesma persoa dentro da casa e fóra

Todos eses personaxes das tres películas semellan bailar a son da delincuencia. Uns, por carecer de atención paterna; outros, por non entender a graza de Deus para facer Caudillo o ferrolán. Soamente en A esmorga hai crimes polos que condear. Blanco Amor debía de andar co coitelo solto cando imaxinou a novela porque hai unha colleita vermella desbordada, como lle acontece a La familia de Pascual Duarte. Pouco queda da familia Duarte ao remate da novela celiana.

A potencia que os move a todos eles é esa forza tan humana de intentar sermos a mesma persoa dentro da casa e fóra, cando nos entregamos ao corpo social. Carmen de Mairena, a transgresora do Raval, finou hai uns días para ser presentada como un ser a media cocción entre o masculino e o femenino, como un ser cómico sobreactuado de maquillaxe ata rematar  en ridículo. A televisión non matiza. Presentouno extravagante. Disque ninguén percibiu que viviu nun tránsito entre quen era e quen quería ser; nin que, loitando pola súa liberdade concreta, loitaba pola libertade colectiva.

Jean Genet pon varios miserables a representar quen lles gustaría ser no bordel da obra O balcón. Un escolle ser xuíz, outro elixe ser xeneral e un terceiro opta por ser bispo. Tres máscaras que se pon o Poder.

O Raval de Mairena nos anos 70 fora o de Jean Genet no anos 30. O escritor francés humillábase travestíndose nunha bailaora flamenca da prostitución.Sometíase por amor a Stilitiano, manco soldado de fortuna. El permitíalle deitarse ao seu carón, pero censuráballe rozalo.

O soldado gostaba de provocar "ás mariconas e ás putas", polo que se paseaba cunha presada de papel e algodón na bragueta. Jean Genet ocúpase —as mans tremendo—de colocarlle o vurullo e suxeitalo cun imperdible. Parecía un devoto adornando un altar menor. Unha mañá de chuvia o dramaturgo acariña a cara co vulto. Stilitiano golpéao con carraxe. "Puiden fuxir e quedei aló", confesa Genet para demostrar que identificara claramente quen desexaba ser.

Comentarios