Blog | O Cabaret Voltaire

O terror é branco, a soedade é branca

Temos toda unha vida para afacernos á morte e aínda así non acabamos de atoparlle o momento. Baudelaire recomendaba embriagarse de "viño, poesía ou virtude" para evitarmos ser "os escravos martirizados do tempo"
César Gonzalez Ruano
photo_camera César Gonzalez Ruano

GONZALO HERMO conta en Diario dun enterro (Galaxia) a experiencia dun rapaz de Eiradona, cerca de Santiago. Exiliado laboralmente en Barcelona, regresa polo sepelio do avó. O seu noivo, Blai, pregúntalle se vai vestir unha camisa negra: "El ten os catro avós vivos e polo tanto descoñece os ritos da morte".

A novela de Hermo (Tarangoña, Rianxo; 1987) fala sobre os cadáveres que deixa o tempo dentro de nós. Para o seu protagonista o desapego cara ao seu lugar de procedencia nacera cando marchora a Compostela. "Cos anos a fenda foi a máis e xa non houbo posibilidade de retorno". Padece a volta, o loito e os lamentos como unha carga. Debe respecto á familia. Sufre o funeral e o enterro.

O meu tío Santiago de Jaureguizar e Isasi era membro da Irmandade do Sepelio, un club exquisito de afeccionados ao boato que rodea a morte e que se dedicaba a asistir a sepelios. Avaliaban o tipo de letra da esquela, o brillo do coche fúnebre ou a habilidade oratoria do sacerdote oficiante. Era unha sociedade clandestina. Debían de ser uns 37 membros ou un porque soamente sei dela polo meu tío. El gustaba de pertencer a colectivos exóticos: pertencía ao politburó no Partido Carlista de Galicia.

O seu favorito era o enterramento de don Enrique, un camareiro secreto do papa Xoán XIII que vivía en Ribadeo. Convidoume a unha percebada no Descanso, en Foz, para celebrar tanta gloria estética. "Tiñas que ver a botonadura da sotana, querido sobriño, era como unha ringleira de caraveis florecendo na terra máis negra que todas as que coñecín en África".

.Nos encontros familiares tenme contado o enterro de Baroja o que imaxinaba ardendo no Inferno dos Descreídos.

Non soamente se desprazaba a funerais pola contorna de Foz,onde vivía. Ás veces facía que Hermógenes, o chófer da empresa familiar, o levase á catedral de Santiago e mesmo a Madrid. Cando morría un escritor que lle gustaba reclamaba a Hermógenes, fose madrugada ou treboada, e saían pitando. Nos encontros familiares, diante dunha tortilla flambeada, tenme contado o enterro de Baroja o que imaxinaba ardendo no Inferno dos Descreídos. Non faltou á despedida de Julio Camba, a quen tanto admiraba; pero sentiu fortemente o pasamento do columnista César González Ruano.

Ruano necesitaba zapatos de crocodilo, gravatas de seda, chaleques dun xastre inglés e un bigote de malo de película, pero malvivía de escribir columnas, vender mobles da casa, explotar prostitutas e traizoar xudeus na Francia nazi. "No hay profesión como ésta de columnista, en la que sea preciso ganar lo que ya se tiene cada mañana, profesión en la que viva uno en una costumbre resignada de colapso económico y en la permanente amenaza del olvido".

Cando lle morreu o fillo pequeno, uns ricos que tiñan a familia Ruano acollida nunha casa da serra madrileña deulle cartos para que o enterrase dignamente. O matrimonio buscou un marco para poñer unha foto do cativo a xeito de altar para un deus menor, pero deron en pasar por diante duhha tenda e a muller viu un vestido púrpura. Imaxinou que o seu brillo podería borrarlle toda a dor . Comprouno cos cartos para dar sepultura.  O rapaz acabou destinado nunha fosa común.

Encarou a súa morte con pánico e un paquete de cigarros. No hospital depende dunha bomba de osíxeno para respirar, pero segue fumando. A derradeira anotación no seu diario é dun martes, o 30 de noviembre de 1965: "El terror es blanco. La soledad es blanca". Finou un mes depois.

Houbo unha vez na que Baudelaire se quitou a vida. Deixou unha nota manuscrita: "Suicídome porque son inmortal, e agardo"

Eu lera a Francisco Umbral que, sendo novo, atopara a Ruano morto en plena rúa "con su pañuelo al cuello". Poida que sexa unha invención de Umbral ou unha trampa do propio cadáver para sacar algúns billetes, como cando vendía pasaportes falsos a xudeos de París abrasados polo acoso nazi. Houbo unha vez na que Baudelaire se quitou a vida. Deixou unha nota manuscrita: "Suicídome porque son inmortal, e agardo".

O xoves chegoume dende unha libraría de Cuesta Moyano a biografía de Baudelaire’ do escritor madrileño. Era un libro que formaba parte da biblioteca do meu tío Santiago. Antes de morrer prometeume a súa biblioteca, que concentrara na casa da Coruña. Unha boa parte estaba composta de clásicos gracolatinos. Gardábaos nun armario de portas ornamentadas, en cristal e chumbo, co escudo dos Jaureguizar. El aseguraba que nos correspondía por un bispo medio calvinista do século XVII. Convencido das nosas moléculas aristócrata asinaba cun ‘de’ e un ‘e’ entre os seus apelidos: Santiago de Jaureguizar e Isasi.

Sospeito que esa estirpe nobre que nos atribuía está feita coa mesma aleación que a de Baudelaire ou Ruano. O escritor madileño insiste na biografía de Baudelaire en negarlle unha infancia "entre viejos y marchitos damascos, junto a la quebrada brasa de áureas cornucopias y oscuros óleos blasonados". Tal vez porque o propio Ruano reclamaba para si un marquesado cántabro ou garantía ser "cuñado de Alfonso XII por la mano izquierda".

Unha vez na que eu andaba mirando nese armario atopara billetes da República entre as páxinas e unha cartucheira de coiro encerado que contiña unha Luger, a pistola favorita dos oficiais das SS.

Uns meses despois de soterralo collín un tren dende Ribadeo a Riazor para facerme cos libros, que alí esperaban; ainda que a pistola e os billetes desapareceran. Quixen pensar que os levara un primo meu que se dedicaba ao cinema e que quería rodar un noir no Berbés.

Víase a Santiago de Jaureguizar sentado nunha cadeira de vimbios, cos seus 120 quilogramos palidísimos e o seu mostacho erguido con desafío

Na casa  do meu tío había tamén lembranzas de Guinea, onde fora traballar para manter os sete irmáns cando a nai quedou viúva. Na parede grande do salón colgaba unha fotografía enmarcada. Víase a Santiago de Jaureguizar sentado nunha cadeira de vimbios, cos seus 120 quilogramos palidísimos e o seu mostacho erguido con desafío. Estaba rodeado de indíxenas escurísimos e submisos. Parecíame o coronel Kurtz de Corazón da escuridade.

Os libros que recollín estaban perdidos de taraza, que é a carcoma do papel, polo que a miña muller se atrincherou na casa con actitude de escopeta cargada para que non entrasen. Houben de tiralos nun contenedor. Déume pena porque me gustaba máis que outras bibliotecas herdadas. O meu pai tiña un fondo estupendo da Galaxia dos anos 50 e 60, e tamén da arxentina Losada. El gustaba de ler a Castelao, Lorca e outros perdedores tristes; mentres que o seu irmán Santiago era partidario da triunfante explotación colonial en África, con títulos de Conrad ou Hemingway, ou de inmorais acomodados na ditadura franquista, como Ruano ou Camba.

A compra do libro de González Ruano —un Austral de peto de 1958— garda relación con todo isto porque estou intentando reconstruír a biblioteca do meu tío. Santiago de Jaureguizar e Isasi tivo unha boa morte segundo o seu canon porque reuniu 12 curas no altar. Eu, como ateo piadoso, soño con que me enterren 12 bibliotecarios. E que lean poemas de As flores do mal.

Comentarios