Blog | O Cabaret Voltaire

Teletransporte ou carreiriña de can?

Clara Sánchez falaba coa cara transida pola clarividencia do vivido. A señora de Lugo aseguraba que fora teletransportada. Desconfío. Como desconfiei cando o ensaísta George Steiner afirmara que a cultura galega era unha trapallada.

A SEÑORA lucense parece respectable, mesmo parece estar certa de que experimentou unha teletranslación. "Eu viña por la calle, ía mercar. Cando cheguei á estatua de Ánxel Fole... aparecín na rúa do Progreso", contáballe ás cámaras do programa Milenio (TVG). Para os que non coñezan Lugo apuntarei que a muller afirma ter percorrido uns vinte metros de xeito inconsciente e instatáneo. Vinte metros en medidas de espazo/tempo equivalen a un suspiro. Este cálculo ben podería facérllelo o escritor Manuel de Lorenzo, o maior experto en buratos de verme que coñezo; pero anda en Ourense e dáme preguiza buscar unha fenda nas catro dimensións arestora.

A quen non lle pasou estar de compras, andar as présas, apretar o paso, botar unha carreiriña de can e, cando te decatas, estás tomando unhas tapas na Praza do Campo? Pero iso non é unha translatio. Unha translatio ten dous requisitos que non se cumpren neste caso: percorrer unha distancia considerable e ter unha motivación espiritual.

Teño escoitado falar en Ribadeo das translacións de don Victorio. Aínda con 85 anos vivía. Ceaba a tortilla francesa e rezaba o rosario —"Credo in Deum, Patrem omnipotentem, Creatorem cœli et terræ"—. Quitaba o colariño, pousaba a sotana no galán de noite, poñía o camisón gris e se entretiña con algúns exercicios de lóxica matemática ata afundirse brandamente no sono. Cando espertaba notaba un cheiro floral cun puntiño ácedo no nariz. Rosa era unha muller de mediana idade, porte sólido e elevada fe.

Entre a rectoral, fronte á igrexa da Santa María do Campo, e a casa de Rosa, mediada a rúa de San Roque, hai uns cincocentos metros en liña recta. Os ribadenses que me lean logo ubicarán a vivenda porque aínda hoxe é coñecida como Castel Gandolfo.

Cando me falaron dos tránsitos de don Victorio non me sorprendín. Teño ben lido a Cunqueiro e son amanecista, o termo que nos define os crentes na película Amanece que no es poco de José Luis Cuerda. O director finou esta semana que marcha, no mesmo día que George Steiner.

Unha vez visitou Lugo. Presenteime.

—¿Jaureguizar? ¿Ese apellido no es de Lugo, verdad?

—No. Nací en Bilbao, pero llevo casi toda la vida en Galicia.

Fixo un silencio. Riu cos ollos e tranquilizoume:

—No se preocupe. Yo nací en Albacete y también soy gallego.

Era tan galego que contaba historias inverosímiles, como a que narra esa señora de Lugo que atravesou vinte metros nun burato de verme para que non lle pechasen La Casa de las Carcasas. José Luis Cuerda díxolle a Manuel de Lorenzo que os monxes de Santo Estevo de Ribas do Sil tiraban porcos no río ao chegar a Cuaresma.

—Cuando los paisanos se quejaban, les decían: "Todo lo que se saca de las redes son peces".

O día posterior ao pasamento de Cuerda estive lendo textos sobre el. Atopei un de Rodrigo Cota —columnista do Grupo El Progreso como De Lorenzo— no Diario de Pontevedra.  Afirmaba ter sido figurante de A lingua das bolboretas (1999), baseada no conto que escribiu Manuel Rivas inspirándose na desgraza do mestre ribadense Gregorio Sanz. Gregorio era avó do meu amado Piti Sanz, o músico no que vive agora a alma de Jim Morrison.

Non acreditaba no que escribira Rodrigo Cota sobre o seu paso polo cinema. Chameino. Contoume que participou en dúas escenas de A lingua das bolboretas. A primeira era un Entroido. Levaba máscara, así que podía ser el como podía ser George Steiner de visita en Galicia. Na outra facía de garda civil que participa nunha saca de republicanos para ser fusilados.

—Que si, Jaure; que fun figurante na Lingua. A directora de cásting díxome: "Pon cara de malo". Púxenna. "Este vale para garda civil", comentoulle á axudante.

Rodrigo non sabe ser malo, non lle nace. Toda a súa transgresión pode ser chamarte pinfloi. Onde Rodrigo escribe pinflois, Vox Pontevedra le xenofogos e homofogos, que como neoloxismos son preciosos. Supoño que se refiren a pobos como os lotófagos da Odisea. Parece que os neocarlistas teñen ben imposto o galego porque emitiron un comunicado criticando a Cota cheo nun español cheo de destrozos. Ninguén debe falar sen saber, aínda que sexa un ensaísta da estatura de Steiner:

—O catalán é un idioma importante, cunha literatura impresionante. Pero o galego, por que ha ser obrigatorio nunha universidade?

Esa afirmación é unha mostra de que se pode ter unha cabeza solemne e botar a lingua a pacer. Rectificou cando lle advertiron da nosa lírica medieval, de Meendiño e das ondas do mar de Vigo. "Se vistes o meu amigo, que marchei", versioneaban Ronseltz.

Se Steiner chega coñecer o traballo que estamos desenvolvendo nos diversos campos da ciencia e a arte estaría xustificado que fose despectivo, pero falou por non estar calado.

O seu problema é que confundía a turbia Europa cun café de Viena:

—Europa está composta de cafés. Estes esténdense dende o café favorito de Pessoa en Lisboa ata os cafés de Odessa frecuentados polos gángsters de Isaak Bábel. Se trazamos o mapa dos cafés, teremos un dos indicadores esenciais da idea de Europa. O café é un lugar para a cita e a conspiración, para o debate intelectual e para o ruxeruxe, para o paseante e para o poeta o metafísico co seu caderno. Está aberto a todos".

El concebía unha Europa liberal, intelectual, harmoniosa, concordante e fraterna. Sen embargo, Europa cada vez se parece máis o Imperio Austrohúngaro, cuns patriotismos constitucionalistas e monolingües. Tratan de atemorizarnos sinalando que os otomanos volven a disparar canonazos contra as murallas de Viena. Avisan de que regresan, como en 1529, cando o conde Nicolás de Salm salvou o noso xeito de vida de ser arrasado por Solimán o Magnífico. Sospeito que os seguidores de Abascal, Salvini, Le Pen ou Orban evitan ler marabillas como George Steiner en The New Yorker (Edicións Xerais, 2010).

—O xudaísmo e a homosexualidade (intensamente en casos como Proust ou Wittgenstein) poden ser considerados como xeradores de toda a estrutura e sabor urbano de Occidente.

A mellor metáfora desta Europa vella e fantasmagórica estouna descubrindo estes días en O verán en Lucenza (Xerais). Son as memorias dun neno dos anos 70 nun lugar imaxinario de Galicia que asina Alberto Fortes. Fortes é membro desa sorprendente saga pontevedresa de pais e irmáns que novelan, lembran e fan periodismo de calidade.

O protagonista de O verán en Lucenza vai polo pan a un forno comunal, bota sestas de duración e aburrimento bíblicos, escapa con pánico dunha señora con pata de pao, soña con pescar unha troita improbable de cola branca e mantén conversas con anciáns que viven sós. O cativo acode á casa de Horminda, unha vella "que morreu no inverno pasado", aínda "nin se lembra de que a soterraron".

Horminda dálle a definición máis exacta da soedade:

—Cando sexas un mozo lembraraste deste día e sentiraste so, porque saberás algo que nada máis saberemos ti e máis eu. Cando eu morra soamente saberalo ti.