ESTAMOS PERDIDOS polos montes de Allande, na zona occidental de Asturias. Diante nosa desprégase o impresionante complexo mineiro romano de La Freita. Obsérvase un estreito val deshabitado en Bustántigo. Nel mantéñense trazadas con precisión todas as canles e a enxeñaría da minería romana. É unha das paisaxes de minería romana máis impresionantes que se poden ver. Polo medio do val discorre aínda o chamado Rego do Ouro. Apenas uns metros para arriba, presérvase en boas condicións o campamento romano temporal de Moyapán, no medio dunha necrópole megalítica. As montañas saben gardar o tempo.
Gusto
Na pequena vila de La Puela de Allande, atópase La Nueva Allandesa, un templo gastronómico. Pote, fabas con unlla, pastel de verduras —por despistar—, repolos recheos, churrasco; pasan centos de persoas por alí. Fálase moi pouco dos rituais da fartura gastronómica, moi coñecidos e entrenados polos camareiros do local: ese "non comes máis?", ese "poñemos un pouco de pote e logo imos vendo". O eloxio da enchenta, nestes tempos de dietas, réximes e obsesións alimenticias, parece tan extemporáneo como subversivo.
Olfacto
Visito o palacio dun amigo, unha impresionante fortaleza do século XVI que controla a vila ao mellor xeito medieval. Son centos e centos de metros cadrados, enormes e sólidos muros ateigados de lendas, centros de trabes e solos por restaurar, xélidos corredores ouveantes polo vento que cheiran a fría montaña, sólidas mamposterías, trazas pantasmais de antigos frescos, pesadas cadeas xurisdicionais, salóns nos que se bailaron tonadas burguesas da Restauración. Vano restaurando con toda a calma do mundo, cada moble e pedra, da súa man, sen sentido ningún de negocio, só por facelo. Pregúntolle se é consciente de que esta vai ser a súa vida: unha sorte de versión asturiana de Dorian Gray. O pazo irá rexuvenecéndose mentres el se fai máis vello, e que chegará un momento no que el marchará e o pazo aínda non terá nacido. "Absolutamente", dime el, que non é abundante en palabras. E non lle percibo nin trazo de dúbida. Hai xente con azos.
Oído
Éme imposible comprender a desconexión contemporánea entre Asturias e Galicia. E isto en todas as disciplinas. Vivimos de costas, cheos de recelos. En que medida a ciencia actual contribúe a iso é unha cuestión non menor que ninguén quere recoñecer. No ámbito da historia, da musicoloxía, da antropoloxía e moitos outros, numerosos académicos lexitiman sen rubor fronteiras actuais —non necesariamente políticas—. É sorprendente como o mundo da cultura aceptou parcelar o territorio en termos autonómicos. Por suposto, non pasa só con Asturias, senón tamén con Portugal —que xa é sabido— e, aínda engado máis, co occidente de Castela e León, ese rico mundo que ignoramos a mantenta. O peor é o paradoxo que agacha todo isto: son nos tempos con máis liberdade de expresión e capacidade de comunicación onde máis se fracturan e parcelan as vellas culturas do noroeste ibérico.
Tacto
Acompáñame no camiño Manuel Vázquez Montalbán. Estou volvendo a el e á súa neta intelixencia literaria de oficiante, a un home de talento fenomenal. Levo comigo ese poliedro chamado Galíndez, o relato da desaparición, tortura e morte dun representante do goberno vasco no exilio de Nova York que de algún xeito prefigurou a novela política en español dos 90. E aí aparece unha desas personaxes clásicas da novelística española dos 90 e posterior: a doutoranda norteamericana que está a facer unha tese sobre algo español. Montalbán serviuse do mítico truco de contar a historia a través da forasteira. Eu tamén homenaxeei esa figura na miña novela O anxo negro a través de Encarna Baamonde.
Mareo
O caso é que esa personaxe, a principios dos anos 90, era real. España e a súa transición política estaba moi de moda, e nas teses as modas pesan máis que no polígono de Arteixo. Un día, Herrero de Miñón pediulle a Fraga que recibira a unha doutoranda súa —creo que de Wisconsin—que estudaba o Estado das Autonomías. Fraga atendeuna e convidouna a acompañala a ver como se facia política real en Galicia. O planazo do día comezaba ás nove da mañá en Ribadeo e remataba ás dez da noite en Entrimo. A wisconsina —dise así?— viaxaba nun dos coches daquela caravana fraguiana que percorría o rural galego coma os convois do Salvaxe Oeste, erguendo pó ao seu paso. Tivo que abandonar en Monterroso, afectada de lipotimia, mareos e creo que tamén algo de pánico pola condución suicida a través daquelas pistas. Non sei se, co medo, chegou a decatarse: descubrira o modelo máis requintado da política autonómica.
