Blog |

A risa rebelde

Non cambiaron moito as cousas desde a Idade Media: o máis revolucionario e máis complexo dos xéneros culturais é o da risa. Por iso, se cadra, é tan escaso nas letras e no audiovisual do país

Andrea Camilleri.
photo_camera Andrea Camilleri.

ENTRE O DENSO pouso eclesiástico que domina —ben camuflado, iso si— a moral do mundo da cultura galega, se cadra o máis asfixiante sexa a falsa gravidade. Teño estado en xuntanzas nas que se discutían asuntos delirantes coa solemnidade absurda das discusións escolásticas sobre a transubstanciación. Escuadróns de Xurxos de Burgos —o personaxe de Eco en O nome da rosa— fariseando o ritmo da conversa. Neses ambientes, tentar crebar o xeo e facer rir á concorrencia pode resultar unha tarefa tan incomprendida como imposible.


VISTA. Os clásicos ben sabían que é a risa o que nos define como humanos. Se cadra por iso, porque está no gume da fronteira, é porque resulta tan problemática. Hai tamén o caso contrario. Lembro unha xuntanza nos Estados Unidos: un rapaz que debía falar en público levaba desesperado varios días buscando un chiste de arrinque e outro de peche da súa intervención. Estáballe dedicando máis tempo ao chiste que á propia presentación. Na cultura corporativa norteamericana, o chiste de partida e o de peche son as dramáticas claves do éxito social. Só os valentes —hai algúns— se atreven cos chistes do medio. 


GUSTO. Decateime disto cando o outro día, ao chegar ás páxinas finais de Tres pintores, a última novela de Cid Cabido (Xerais, 2018). Cheguei á pasaxe do desgrazado final do coche do protagonista e botei unha gargallada solitaria na miña cama. Foi algo insólito: había tantos anos que non me ría en alto cun libro en galego que non podía nin lembrar o último. Algún Cunqueiro? Non exactamente: os libros de Cunqueiro provocan un rictus de sorriso, un discreto e burgués encantamento, un sabor a té con pastas, nada escandaloso. 


OLFACTO. A propia lingua galega ten certas dificultades para encaixar a idea de chiste. Na miña memoria da lingua falada, non teño escoitado ese termo, aínda que a Academia o dá por válido. No rural galego, os chistes son contos. Tan conto é unha historia de mouros dun castro coma o chiste do butaneiro. Xosé Mosquera, o vello dos contos de tanto éxito na radio da época da República, contaba chistes; como chistes contaba Ramón de Valenzuela transmutado en Pepe dos Cestos.

Só coñezo algún requintamento puntual do termo conto: a miña avoa definía os díxomedíxomes como contos cheirentos. Que nunha cultura tan oral como a galega teñamos tan pouca precisión para precisar o xénero da palabra é sospeitoso.


TACTO. No país da falsa solemnidade, da apocalipse continua, do ocaso eterno, o riso vólvese unha ferramenta terrible, por canto nos obriga a sacar a verdade do noso corpo. Non nos podemos agachar detrás de nada, como nos gusta facer. Por iso o riso incomoda un pouco. Cando teño que explicarlle a alguén Galicia, non recurro a postais ou a explicacións históricas. Póñolle o vídeo das Aldaolado en Luar. Se non o viron, saian deste suplemento un momento e vaian ao Youtube. Nesa tradicional celebración hobbit que é o Luar —consulten o meu Seisentidos anterior, hai dúas semanas—, as Aldaolado interpretan, na praza central de Hobbiton, un monólogo cheo das referencias humorísticas da esquerda nacionalista. O interesante non son tanto as artistas —que tamén—, senón os contraplanos, as caras dos asistentes que o realizador pincha, con pouco tacto, para animar a risa do telespectador. Esas caras fruncidas, que dubidan temerosas se rir ou non, que non saben como comportarse ante un guión que non é o agardado nuchamuchiano, valen ouro. 


ARDOR. Pasei estas semanas nas que tanto se debate sobre os límites do humor cunha marabilla: El sobrino del emperador, do grande Andrea Camilleri (Destino, 2018). O libro, unha delirante historia con algunha base real ambientada na Sicilia fascista de 1929, conta a través do xénero epistolar a andaina dun rapaz de liñaxe real etíope nunha escola de enxeñeiros de minas e os intentos de Mussolini por empregalo na súa diplomacia abisinia. O rapaz cumpre os tópicos agardados: unha voracidade sexual soportada nun físico moi ben dotado. Con Camilleri si que botei gargalladas felices ao redor desta historia de pícaros e inútiles fascistas. E nada me pareceu máis rebelde, nin máis crítico, nos últimos tempos, que estas gargalladas.

Comentarios