DIRASE O QUE se queira, pero a polémica sobre o pagamento do Pórtico da Gloria é das discusións máis interesantes sobre a cultura do país nos últimos meses, polo que ten de cruzamento entre o cultural, o político, o relixioso e o civil.
VISTA. Ando tan liado estes días que apenas tiven tempo de reparar no asunto do cobro polo Pórtico da Gloria. Eu son moi partidario de que o pagamento por entrada sexa sempre unha posibilidade que discutir nas postas en valor do patrimonio cultural. Xa sabemos cal é o percorrido da cultura que só é de balde. A miña crítica ten máis que ver con parcelar os monumentos; no sentido simbólico dunha catedral, os pórticos eran un elemento central da experiencia, o teatro da propaganda relixiosa; a Igrexa converteu na práctica os pórticos nun espazo público. Que agora sexa ela mesma a que parcele a experiencia é como quen pretende segar a horta que prantou.
TACTO. Unha das consecuencias laterais —que son as que a min me interesan— da musealización do Pórtico é que a Igrexa asume que o seu relato mitolóxico xa é tan só un produto artístico, con capacidade de epatar como obra de arte pero mudo na súa función relixiosa. As estatuas xa non falan en bíblico. Lin este verán La edad de la penumbra, de Catherine Nixey (Taurus, 2018), un entretido ensaio que recupera o relato da intolerancia dos primeiros cristiáns do Imperio romano contra os pagáns. Para Nixey, esta é unha historia que non foi contada, camuflada nunha Igrexa que se reinvindica como herdeira da antigüidade clásica que antes amoldou á súa imaxe. O relato, algo caricaturesco e repetitivo, preséntanos turbas de iletrados que se parecen -demasiado- aos fanáticos que cercenaron as estatuas de Palmira, aínda que a autora evite facer a comparación explícita. Ese proceso non foi igual en todas partes. Na catedral de Santiago, tralo pórtico, os arcebispos misaron ata o século XVI, ben conscientes do que facían, sobre unha lousa consagrada aos deuses manes de Roma. Foi un chivato de Felipe II quen lles obrigou a cambiar o conto.
OÍDO. En 1995 escoitara a Manuel Outeiriño nun congreso sobre comunicación na periferia atlántica da Facultade de Comunicación de Compostela. Outeriño falara sobre Políticas de cultura e comunicación europeas: entre a Weltliteratur e a lama do empedrado. Eu estaba en segundo de carreira e non lle entendera nada -máis ben, non tiña paciencia para entendelo-. Foime máis doado lelo de vagar nas actas. De aquela aínda existía unha gran euforia pola Unión Europea. España entrara había menos de dez anos, había cartos e a fascinación polo novo. O texto de Outeiriño era moi crítico: advertía de que Europa se estaba a construír só como un mercado, e de que os cidadáns e as súas culturas eran actores secundarios de todo o teatro. Europa estaba destinada a fallar se seguía así, viña dicindo o texto.
OLFACTO. O texto de Outeiriño volveume como unha luzada mentres lía, estes días, La capital, de Robert Menasse (Seix Barral, 2018). A novela, de gran éxito en Alemaña, onde foi Libro do Ano, trata sobre a Bruxelas dos funcionarios da Unión Europea. E aí están moitas cousas que teño escoitado nos últimos anos ao redor do xeito de traballo nun xigante burocrático, nunha instancia de poder suspendida do aire, que aspira a chegar aos cidadáns, pero que se atopa atrapada nos Estados. Con monicreques no poder, sen vínculos reais coa cidadanía, presionada por lobbies industriais, acosada polas ultradereitas crecentes e as esquerdas escépticas, Menasse retrata uns funcionarios de construción convincente da dirección xeral da Comisión que non quere ninguén: a Cultura. A que ten menos orzamento e a que ninguén toma en serio na Unión. O que Menasse conta en La Capital linllo a Outeiriño hai máis de vinte anos, pero dubido que ninguén o saiba. Aquí queda.
GUSTO. Teño falado co coordinador desta Táboa sobre o alcance da literatura galega. A súa tese é que a nosa literatura está feita por funcionarios, e polo tanto, é pouco arriscada e aburrida. O sustrato funcionarial da literatura do país é un feito demostrable, pero eu dubido da consecuencia: a clave non é a nómina, senón a vida que leva o funcionario despois do traballo. A novela de Menasse revela que é posible trazar un relato interesante no sarillo da burocracia. Tamén pensei na representación dos funcionarios da Xunta na literatura do país: sempre aparecen como caricaturas, como relatos paródicos, infantís binomios. Resultan dun gusto horroroso para quen coñece ou traballa na Administración pública. Aínda faltan —tamén— boas novelas sobre a administración autonómica.
PERTENZA. Vendo que Isabel San Sebastián ameaza no horizonte con outra novela sobre o Camiño de Santiago, pensei en como todo ese relato das peregrinacións está escrito, desde a ficción, sempre desde fóra de Galicia. Os nosos escritores fuxen del como da peste, ao igual que da Xunta. Relatos sobre o país escritos desde fóra para consumidores tamén foráneos.
