Blog |

Galicia sempre desaparece

Observo a colección fotográfica de Ruth Matilda Anderson e o delicioso masaxe mental que fai nas nosas cabezas. E decátome: adoramos ver estampas desaparecidas do país, pero, sobre todo, adoramos Galicia como unha desaparición perpetua.
Barreras

A asociación Dous Punto Oito subiu a Youtube o bo documental A viaxe de Ruth, dirixido por Jaime Pardo e Xosé Reigosa. O audiovisual vai na procura da Galicia retratada pola fotógrafa Ruth Matilda Anderson entre 1924 e 1926, e xa lles adianto que é unha boa proposta para estes días. Para a exposición realizada en 2009 pola Fundación Caixa Galicia, o comisario Miguel Anxo Seixas seleccionou 439 imaxes dun fondo de… máis de 6.000 fotografías! Os arquivos atópanse na Hispanic Society de Nova York e son, sen dúbida, o mellor rexistro fotográfico da Galicia dos anos 20. A exposición foi un bombazo no seu momento. Eu, como moitos, ficamos abraiados e con esa marabillosa sensación de descubrir no faiado o arcón dos bisavós.


TACTO
O éxito das fotos de Ruth Matilda, para min, está na combinación de tres aspectos: primeiro, o notable oficio técnico de Anderson, que sabía construír as fotografías, encadrar, medir a luz, situar á xente. Segundo, o carácter documental. A Hispanic Society encargara á fotógrafa a documentación do Ciclo da vida. Na realidade, estaba na procura de certo tipismo: os oficios, os traxes, a vida agraria e mariñeira. Pero, máis alá diso, o afán documental de Anderson incorpora escenas pouco frecuentes na fotografía folclórica. E o terceiro aspecto é a empatía: Ruth Matilda Anderson coida os suxeitos, os nenos, as mulleres, os humildes que fotografía. Saen pobres, pero dignos. Ao non caer na caricatura, esa empatía chega a nós e conmóvenos. Permítenos ver as fotos con esa complicidade coa que non vemos outras imaxes folclóricas, nas que se nota ás leguas que o fotógrafo anda á procura de indíxenas.


OÍDO
No documental entrevistan a tres historiadores: Ramón Villares, Miguel Anxo Seixas e Pegerto Saavedra. Como bos galegos, miden as súas palabras ao opinaren sobre o repertorio. Todos coinciden máis nas ausencias que nas presenzas: nesta colección fotográfica non está toda Galicia. Non aparece — ou só de esguello — o profundo cambio da Galicia dos anos 20: os movementos obreiros, a industrialización, o urbanismo, a modernización agraria, unha burguesía en ascenso. Esa non era a Galicia que Anderson buscaba. A norteamericana viña na procura, dise no documental, dunha Galicia que ía desaparecer. Pero sempre hai unha Galicia que desaparece. No XIX, os rexurdimentistas que puñan os seus ollos na tradición, laiábanse xa da desaparición de crenzas, mitos e costumes. E hoxe seguimos na mesma: vivimos na percepción de que tamén somos as últimas testemuñas dun mundo. Decátome de que Galicia leva desaparecendo miles de anos. Ou que os galegos adoramos pensar iso do noso país.


GUSTO
No número cero da revista Adral, que editan os socios do Museo do Pobo —dispoñible en academia.edu —, o investigador Fernando Pereira alude a como no século XIX os eruditos galegos, ao igual que no resto de Europa, tentaban buscar o que a historiadora do folclore Nicole Belmont chamaba a «ilusión do arcaico». Crían que baixo a trama de cantigas, lendas e crenzas do campesiñado do XIX sobrevivían agachadas atávicas crenzas pagás. A interpretación do folclore como unha reliquia do pasado deu lugar a numerosos excesos entusiastas na procura da grei de Breogán. Pero ás veces o suposto atavismo do folclore pode darnos sorpresas. Preto das nosas aldeas, atopamos numerosos montes chamados O Gurugú. A maior parte deles non figuran na cartografía oficial, aínda que si na importante, na do catastro. Os veciños alcumaron os outeiros así nas primeiras décadas do século XX. O auténtico monte Gurugú está en Marrocos, por riba de Melilla. Nel os obrigados reclutas galegos tivéronse que enfrontar, na Guerra de África, aos seguidores de Abd-el-Krim. Á volta, os bereberes do Rif mesturáronse cos vellos mouros galegos e prenderon nos nosos montes e castros. Nunha das capas aparentemente máis ríxidas e inmutables da memoria popular, a toponimia, vemos que se gravan con facilidade os acontecementos, como se a terra estivera feita de vinilo.


OLFACTO
As coleccións fotográficas do pasado sempre son fracturas. O encadre dunha imaxe é toda unha declaración de como nos situamos no mundo. As imaxes de Ruth Matilda confórtannos porque dinnos de onde vimos, ou máis ben de onde queremos vir. Dun país pobre, dunha pobreza que nos explica e nos xustifica. É a ollada dunha foránea, pero que se aproxima bastante ás fotos que farían aquí os burgueses afeccionados á fotografía campestre. Hai como un pacto inconsciente: retratar o que desaparece, invisibilizar o que cambia. A outra Galicia que botaban de menos os historiadores nas fotos de Anderson está agachada e non dispón de ningún gran repertorio: as imaxes que sobreviviron son de peor calidade, instrumentais, de taquillón ou peritaxe de seguros industriais. Aos protagonistas do cambio non lles interesaba demasiado retratalo: mellor traballar discretamente. E velaí atoparon un punto en común cos afeccionados actuais a contemplar a fotografía en sepia.


DISRUPCIÓN
Teño diante dúas fotos. Nunha delas, procedente da imprescindible conta de Twitter Galiza hai un século Gaspar Barreras conduce orgulloso o seu coche deportivo pola Coruña en 1909. Noutra, remitida pola xefa das bibliotecas de Oleiros, Mari Luz Corral, observo unha suntuosa sala da Casa Rialeda, en Perillo (Oleiros). O elegante edificio está inspirado na Sezession vienesa; na foto vemos unha luminosa estancia convertida no comedor dun restaurante de luxo nos anos 20, pouco antes da viaxe de Ruth Matilda Anderson. Mentres Ruth e o seu pai se adentraban polas corredoiras na procura de meniñas pobres e descalzas para confortar os americanos e tamén a nós co espírito de Galicia cen anos despois, os burgueses do país degustaban en Perillo os seus hors d’oeuvre cunha copiña de espumante. Ollan relaxadamente cara a ría: a súa privacidade, e polo tanto, a súa seguridade, non sería interrompida nun sequera nun século. A eles non lles importaba non ser parte do retrato do país.

Comentarios