GUSTO
Torreorrefactado pola calor, remato estes días unha novela que se narra no máis cru inverno de Prusia Oriental. Todo en vano (Libros del asteroide, 2020), de Walter Kempowski. En xaneiro de 1945 o Exército Vermello avanza sen freo cara o Reich e nun pazo —máis ben casa grande— da rexión acollen a viaxeiros, refuxiados e visitantes que paran na súa fuxida, son remitidos polas autoridades ou conducidos pola fame. Na mansión aínda sobrevive a fartura no medio da carestía bélica. Habítaa unha familia vagamente unida, con ausentes e presentes. O home, oficial alemán desprazado a Italia para saquear alimentos; a nai levita no seu departamento; o neno habita un mundo infantil de microscopios e pistolas de aire comprimido. A tía solteira manexa como pode a facenda. Pola casa pasan violinistas nazis, un xudeu, un aristócrata báltico, varios aproveitados; o servizo móvese en segundo plano; son escravos traídos polos nazis do leste conquistado.
VISTA
Kepowski tece a historia de maneira maxistral. Na casa non se fala abertamente de política ou da marcha da guerra, aínda que si da circunstancia. As dictaduras son sempre variacións de circunstancias. Hai bombardeos, caravanas de tanques, hospitais de feridos, cupóns de racionamento. Pola noite ás veces vese a lagarada dos bombardeos no confín do horizonte, cada vez máis preto. O mundo está a piques de se derrubar. E as pequenas miserias humanas e cotiás vólvense máis intensas e ao tempo máis ridículas nesa situación. O tempo humano está detido: as guerras, como as pandemias, esgazan as vidas en dúas épocas e, mentres suceden, a vontade fica en suspenso. Novela brillante e terrible. Abondo cínica para facer atractiva unha historia xa mil veces contada.
TACTO
O director deste suplemento ten a teoría de que non se pode entender a literatura galega sen sabermos que está escrita por profesores e funcionarios cunha vida máis ou menos apacible. Eu engadiría máis: xentes cunha biografía de infancia rural e madurez vilega ou urbana; cunha memoria familiar na que aínda sobrancea a Guerra civil. Con estas claves teriamos explicada boa parte da literatura contemporánea do país, premios recentes incluídos. Tras ler Todo en vano —non antes—, acudín á biografía de Kepowski. Zafou do bombardeo de Hamburgo no 43, participou nun pelotón de castigo das Xuventudes Hitlerianas no 44, o seu pai morreu xusto antes de rematar a guerra, foi procesado pola policía política soviética no 48 —acusado de espionaxe para os americanos—, e sufriu nun campo de concentración da URSS. Nada polo que non pasaran, dun xeito ou doutro, moitos dos escritores da Mitteleuropa da súa xeración. O mérito non é escribir da guerra —todos o fixeron—, porque esa memoria é inevitable: o mérito é procesar con brillantez e distancia a obsesión.
OÍDO
Teño a sensación de que en cada un de nós están predeterminadas as historias que imos escribir. Só facendo un gran esforzo de emancipación é posible escapar desa inercia a tentar explicarnos ou a solucionar conflitos interiores a partir da literatura. E non sempre queremos, nin podemos, nin debemos. En O anxo negro eu resolvín para min mesmo moitos anos de traballo con comunidades rurais do país e algo da miña identidade vilega, pero só entendín o que tiña que contar unha vez que me convertín en propietario rural. Antes diso era incapaz de ver a pintura completa. A imaxinación non funciona sen biografía. Estes días releo Merlín e familia. E Cunqueiro paréceme cada vez máis realista, toda unha memoria persoal soterrada nos ornamentos imaxinarios de Miranda. Aos meus 44 anos, descubro o sabor amargo que agacha a súa fantasía, a trampa na que el se esconde para poder escorrentar os seus propios medos, medos que só podo intuír porque se cadra el non os confesou nunca, home do seu tempo. O que fixo ten, entón, aínda máis valía: a xenerosidade de transformar o pavor en marabilla, coma quen muda o carbón en enerxía. Eu ben me entendo.
Beigbeder bota man das técnicas do xornalismo pero sobre todo da técnica Beigbeder, que é parodiarse a si mesmo
OLFACTO
Por iso, etiquetas como a literatura do eu tenden a confundir. A literatura do eu vai moito máis alá da primeira persoa. E poñamos outro caso. A última novela de Frédéric Beigbeder, Una vida sin fin (Anagrama, 2020), podería ser considerada a última boutade dun escritor obsesionado consigo mesmo. É unha exploración —desde o hedonismo— das tentativas científicas modernas de ser inmortais. Beigbeder bota man das técnicas do xornalismo pero sobre todo da técnica Beigbeder, que é parodiarse a si mesmo. Tanto eu pode confundir. Pero, ao igual que a novela de Kepowski, Una vida sin fin non podería ser concibida sen a Francia deste tempo, a Francia que tamén ten a Houllebecq e doutro xeito —un xeito belga— a Amélie Nothomb. Unha Francia na que a institución familiar, que tanto alimentou a novela nestes dous séculos, se cadra xa desapareceu. No futuro, poderanse explicar estes (e máis) escritores franceses desde o esfarelamento da familia burguesa.
DEFECTO
Quero dicir: aos que escribimos o mundo nos apreixa e nos somete. A min a literatura de Juan Marsé, en xeral a literatura destes escritores españois dos 50 e 60, sempre me pareceu gris e aburrida, como a época. Eles querían escapar do seu tempo pero o tempo non escapaba deles. Se cadra a literatura galega contemporánea tan só retrate de maneira demasiado fiel o que somos, é unha literatura por defecto. Alguén pode tentar escapar dese determinismo atroz de tempo e territorio que rodea a literatura. Ás veces ten éxito, pero adóitase fracasar. Non é doado. Podes recoñecer nesas fuxidas, como na Síndone de Turín, o retrato en negativo do mundo do que se escapa. O neno de Todo en vano participa na espantada xeral ante a chegada dos rusos. Pero ao final de todo, no último parágrafo, o escritor dá por fin vencido a súa época, cun parágrafo que funciona coma un gol agónico en terceiro tempo. E se cadra a literatura sexa iso: unha oportunidade para demostrar que se pode vencer, aínda que sexa entre liñas, o peso do mundo.
