Blog |

Tres confinamientos

Apenas estamos ao principio do que será un periodo único nas nosas vidas, aínda que non sabemos canto de único. Bótolle unha ollada a tres confinamentos que son, á súa vez, tres modos de afrontar a reclusión e os seus efectos sobre a memoria, o pasado e a identidade

VISTA
LEVO DÍAS dándolle voltas á torrenteira —nerviosa— de liberación de contidos culturais ao inicio do confinamento. Sen dubidar da boa vontade e do ánimo colectivo de todos os promotores, o certo é que visto coa perspectiva dunha semana —e todo o que aconteceu— o resultado é dunha inxenuidade e dun amateurismo que mete medo. O sector cultural pode pensar que a imaxe transmitida foi de solidariedade, é certo, pero non o foi menos de desvalorización da súa creación. Crear —ou producir, como prefiran— cultura é un proceso altamente custoso, porque custosa é a súa materia prima: o escaso tempo humano, a memoria a partir da que se fabrica, a formación, a creatividade. Dar de balde, ou sen un compromiso da outra parte, non necesariamente económico, aquelo que noutras circunstancias se quere cobrar, é transmitir a idea de que se cadra se estea pagando por algo que non se debe pagar. Tremendo.


TACTO
A cuestión é, sobre todo, á canle á que se subministran todos eses novos contidos gratuítos: Internet. A rede xa era antes disto un auténtico paraíso dos contidos culturais de balde. Non é que esta filantropía enfervecida fose encher un deserto antes ermo de cultura. Máis ben é como se quixeramos contribuír con auga ao Amazonas. E co mesmo resultado: a atención do público está tan dispersa e tan preocupada que, nunha ollada rápida ás estatísticas de moitos dos produtos culturais liberados en galego, as estatísticas describen un éxito limitado. Así que, por riba, a crise pode contribuír a un baño de realidade e a unha reflexión sobre o impacto real non só do consumo cultural, senón do seu alcance posible. Aínda que sempre buscaremos algunha escusa ou culpable para sobrevivir.


OLFACTO
Na histeria da liberación de contidos houbo tamén algúns detalles perturbadores. Numerosas institucións de memoria en todo o Estado puxéronse a difundir —con maior ou menor fortuna ou medios— visitas virtuais e a liberaren contidos. Neste caso o asunto cheira máis a can. Porque no caso destas entidades públicas o feito de liberaren contidos implica que antes estaban retidos. Realmente, tiñan que agardar estas institucións a que se produciran estas circunstancias para facer un esforzo de accesibilidade dese contido que levaba tempo listo para ser accesible polo público? Que tipo de inercias, de rutinas ou pensamentos cavernarios impedían ceibar este contido antes e facilitar a súa visibilidade?

Stefan Zweig contrapón a Europa da súa infancia, ordenada, burguesa, inmutable —e irreal, digo eu— ao mundo resultado das convulsións de dúas guerras mundiais


GUSTO
Grazas ás enésimas listas de recomendacións culturais para os días de confinamento lembro un libro que había tempo que quería ler: O mundo de onte, de Stefan Zweig. O austríaco escribiuno case recluído na habitación dun hotel, e o libro é un exercicio brillante de melancolía e idealización. El contrapón a Europa da súa infancia, ordenada, burguesa, inmutable —e irreal, digo eu— ao mundo resultado das convulsións de dúas guerras mundiais, que deborcaron a Zweig ao páramo dos apátridas. O libro comeza cun dos grandes prefacios da literatura: «Quitáronme por tres veces a casa e a existencia, separaráronme da miña vida anterior e do meu pasado e con dramática vehemencia botáronme ao baleiro. Pero non me queixo: é precisamente o apátrida o que se convirte nun home libre, libre nun sentido novo; só aquel a quen nada está ligado, a nada debe reverencia». Zweig rememora ese pasado sen documentos. «Non gardo do meu pasado máis que o que levo detrás da fronte. Nestes momentos, todo o demais resúltame inaccesible, ou incluso, perdido. Pero a nosa xeración aprendeu a conciencia a non chorar as cousas perdidas e, ademais, quen sabe se a falla de documentación e detalles non acabará redundando en beneficio deste libro. Porque eu non considero á nosa memoria como algo que retén unha cousa por azar e perde outra por casualidade, senón como unha forza que ordea a mantenta e exclúe con xuízo». Gustaríame saber que quedará na miña memoria dentro de trinta anos, se chego a eles, deste presente confinado.


OÍDO
A memoria debe recibir tempo. Outro texto de confinamento, o De profundis, de Oscar Wilde, escrito na prisión de Reading en 1897, mentres sufría confinamento pola súa homosexualidade, rememora a súa relación con Lord Alfred Douglas. En realidade, é un terrible texto de resentimento, violento de ler. As feridas están a flor de pel, e o texto, tamizado pola altura literaria de Wilde, é sobre todo unha incómoda serie de reproches dunha relación mal rematada. Se gastabas moitos cartos, se me distraías, se cando non estaba contigo volvía ser eu, o eu de verdade. Tantas cousas que temos escoitado en tantos bares, por iso De profundis é un relato inmortal de desencontro. Ben é certo que non todos os confinamentos son o mesmo. O de Wilde era o descenso ignominioso aos infernos para quen tivera todo na vida; a memoria non tivera tempo de peneirar. Aínda así, estes textos lévanme a unha pregunta parva: en que se raio se entretivo toda a caterva de monxes alimentados polos nosos devanceiros labregos e mariñeiros durante centos de anos e que tiñan o país controlado desde os seus confinamentos monacais. Que escribiron, que deixaron para o futuro, que produciron. Nada.

O filme non ten o medo da produción cultural galega a falar do eu


FASCINACIÓN
Descubro con fascinación un filme marabilloso: Portrait de la jeune fille en feu (2019), traducido en España como Retrato de una mujer en llamas. É unha historia de amor entre unha pintora e unha herdeira dunha depauperada familia aristocrática, nunha mansión remota dunha illa bretona distante. Todo sucede nun pazo desmontado fronte a unha costa brava de cantís e toxos; as súas personaxes viven case recluídas, e é precisamente a reclusión a que permite que agrome un amor imposible. Se as dúas rapazas estiveran mergulladas no medio da sociedade, a súa relación sería improbable, e máis turbia. O filme de Céline Sciamma ten sorprendentes conexións co Novo Cinema Galego: a parquedade de recursos que se convirte en aliado narrativo, a busca da paisaxe, a presenza importante do son, o rodar lento. Tamén unha gran diferencia de base: o intimismo, a busca do sentimento individual, o non querer contar unha historia, a priori, colectiva. O filme non ten o medo da produción cultural galega a falar do eu. Un valor nestes momentos nos que necesitamos coñecer algúns dos nosos límites.

Comentarios