O MEU AMIGO era un equilibrio de ósos cos ollos máis negros e perspicaces do mundo. Nacera nunha desas familias de armadores que depositaban as fortunas e os netos nos bancos. Vivían nunha das casas grandes que quedan a tres pasos brandos da Praza de Abaixo; nunha casa con cociña para banquetes que nunca se celebran e con abridor de parede con medidas para botellas de Burdeos.
O pai era un avogado audaz e insán. Nunca se lle dera por perder un pleito; talvez houbo algún xuíz resentido que fallou na súa contra, pero non facía costume.
O salón dos Vázquez era espigado coma unha catedral. No teito Suárez Couto pintara un ceo ao modo de Tiépolo, coa súa Inmaculada transida e os seus querubíns de sorriso impostado. O día no que acabou a Segunda Guerra Mundial e o meu amigo, que tería uns dez anos, colleu a escaleira que usaba a cociñeira na alta despensa e levouna ao salón. Subiu nela cun lapis de carpinteiro.
Debuxou a Batalla de Londres tal e como a aprendera nun cromos da editorial barcelonesa Mateu. Pintou un feroz e perigoso combate entre mariscais británicos do aire e non menos cabaleirosos baróns alemáns. Tivo un cruce de datos pola lectura desatenta dos cromos. Puxo a sir Christopher Quintin-Brand en choque aéreo contra o Barón Vermello porque non quería conceder a vitoria ao un nin ao outro. Esquecera que houbo dúas guerras mundiais e que cada un daqueles pilotos pertencía a unha.
Non se pode dicir cal das guerras foi máis violenta, aínda que a do 39-45 gañou en sofistificación e deshumanización. Ao longo dos milenios aprendemos a asasinarnos cada vez a maior distancia, fomos afastándonos ata perder de vista ás vítimas.
A morte consiste en deixar de ver. Los Soprano é famosa polo seu final. A serie de HBO trata sobre a vida cotiá dun mafioso: tanto manda descuartizar a un rival coma un coello como se preocupa pola matrícula universitaria da filla.
A derradeira escena de Los Soprano transcorre nun bar no que está Tony Soprano sentado nunha mesa. Van chegando a muller, o fillo, a filla, que sentan onda el, e un home, un home calquera, un home que senta na barra. A familia Soprano fala de algo, dun asunto menor que soamente é trascendente para quen o trata. O home calquera vai ao baño e, cando sae, a pantalla queda máis negra ca boca dun corvo. Nunca se soubera se Tony Soprano morrera asasinado ata que estes días escapoulle que si ao guionista David Chase.
O avogado Daniel Vázquez, vista a nova decoración bélica do seu salón, acoutada a ira contra ao seu cativo, mandouno o rapaz onde Suárez Couto para que lle aprendese. O artista pasaba unha tempada no seu Ribadeo natal. Viña de xubilarse de pintar escenarios para simular exteriores nos estudos madrileños da Metro Goldwin Mayer.
Morrer consiste en que cesen as imaxes, pero o meu pai morreu cando deixei de falarlle. Unha noite de hai dez anos soñei coa súa adolescencia. El tiña catorce anos e estaba no faro de Burela, a uns cen metros do porto orixinario, que fixera o meu avó paterno. Aita contárame que ambos os dous remaban ata alí para apañar percebes. Atopeinos sobre a rocha. O meu avó miraba o Cantábrico, nin se volveu porque non chegou a coñecerme. Faleceu antes de eu nacer. Contan que o seu carácter era desabrido. No soño eu achegábame en chalano ao faro. O meu pai estaba nun contraluz e tendíame unha presada de percebes. A auga e o sol escorrentaban entre os seus dedos, que tiñan pegadas algas marróns coma miñocas.
O meu amigo pintor carecía de creatividade, pero o seu pulso garantiulle comer toda a vida. Ninguén necesita imaxinar nada se pode reproducir toda a arte das vangardas, a posterior á Primeira Guerra Mundial. Dedicouse a imitar os contrapicados nos bombardeos de Arturo Souto, as sorpresas co trigo de Maruja Mallo, os mestres fusilados en escorzo de Castelao, as maternidades domingueiras de Colmeiro.
—O único que se resiste é Laxeiro —confesaba—. Sabía cambiar de estilo, o cabrón.
Carlos Reigosa conta nun libro de conversas con Laxeiro, en Xerais, que o pintor case se pega en 1984 cun cliente que lle pedira seis cadros co estilo que tiña nos anos 40 e 50.
—Pero que pretendía o animal ese? Que me copiase a min mesmo?
Vázquez gastou a fortuna que gañou coa impostura en comprar un piso na Torre dos Moreno, con toda a ría aberta ás súas costas.Alí seguiu contando mentiras en óleo sobre lenzo.
Na mañá seguinte a soñar co meu pai regalándome percebes, fun despedilo ao hospital de Burela. O corpo estaba tapado ata o pescozo por unha saba como todo enxoival. Eu faláballe. Empecei a repasar a súa vida para tensar o cable de aceiro que o mantiña seguro no mundo. Era forte. fisicamente. Lembreille do bambán que lle construíran os obreiros na casa de Bermeo, sobre o porto; faleille da chegada a Madrid para estudar Fïsicas, do regreso a Galicia para levar a empresa, de cando viaxou toda a noite a Bilbao para coñecer o primeiro fillo. Apareceu un médico. Estabamos rodeados doutros moribundos, pero non me pediu que baixase a voz, porque xa era morna. Ao contrario. Animoume a seguir o relato.
—O seu pai xa non pode escoitalo, pero pode continuar falándolle se iso o alivia.
Sentínme estranxeiro, confuso e saín da uci. Aos dez minutos, o doutor reveloume que morrera, que a raia do monitor deixara de formar ondas lentas de mar tendida. Saín fóra do hospital. Ao atravesar a porta batín de ollos contra o faro no que el me tendía a presada de percebes.
O domingo estaba tomando un café na terraza do parque e vin a Araceli. Había anos que non nos cadraba porque ela marchara dar paseos solleiros da Coruña despois de xubilarse como profesora en Lugo. Sentara unhas mesas maís aló cunha amiga, nunha mesa de metal baixo a árbore máis alta do parque, que mide como unha balea vasca. Sorría coa pracidez de sempre. Vestía un traxe azul e gafas de sol. Non fun saudala porque era imposible que estivese alí. Ramón Reimunde contárame que permanecía ingresada moitos días despois. Se fose ela teríase erguido para falarme, tan xenerosa como era.
Morreu o mércores no medio deste "meticuloso simulacro da fin do mundo" que estamos realizando con toda unha xeración en arresto domiciliario. Advertiunolo Carlos da Aira no poemario A guerra era contra nós (Xerais).
Carlos —na foto— sostén que "houbo un tempo en que a nostalxia tan só se deixaba acariñar polos herexes". Están marchando tantas persoas nesta peste que nin os ortodoxos poden alegar fe para negar o terror irrefutable. Antes, os ortodoxos eran ilusos coma o futbolista George Best cando celebraba a súa biografía: "Gastei os meus cartos en drogas, alcohol e mulleres; o resto, derrocheino". Talvez Carlos da Aira leve razón e debamos "arrincarnos o uniforme do exército de Salvación" para empezar a vender os cromos de futbolistas que nos permitan comprar unha infancia ou un piso no Cantón.
No bispado de Lugo puxeron unhas bandeiras púrpuras nos balcóns. Supoño que anuncian unha nova estación no calendario litúrxico, pero xa esquecín a rotación dos anos católicos.
Slavoj Zizek empeza o seu ensaio Pandemia! (Galaxia) co "Noli me tangere" de Xoán 20:17. Son as primeiras palabras do Cristo resucitado a María Madalena. Zizek, que se define como "cristián ateo", interpreta esa frase: "Noli me tangere. Non me toquedes, tocade e tratade ás demais persoas co espírito do amor". Cada vez pido máis abrazos aos meus fillos. Eles están no tempo de marchar da casa e eu xa nunca terei cromos de xogadores coa calidade de George Best como para comprar o seu regreso.
Hai persoas capaces de xerar ilusións dun inmenso campo gravitatorio. Ás veces, cando me cruzaba con Araceli en Ramón Ferreiro, ela berraba dun extremo a outro do boulevar, por entre as árbores que non saben conxugar o pasado.
—Oes, Jaure? Tes que vir dar clase en Humanidades!
—Non podo, Araceli. Non pasei dos manuais de Lázaro Carreter no bacherelato!
—Bah! Non te preocupes diso!
E os dous marchábamos. Cada quen na súa dirección, arrastrando a súa biografía. Ela calculaba unha fórmula para levarme á súa facultade; eu, agradecía que Araceli pensase que sei máis de literatura do que sei.
Neses momentos confusos trato de recoñecer entre a xente o profeta Elías. Rebecca Solnit (Capitán Swing) carga nel a tradición de que volverá na fin dos tempos, cando remate o calendario litúrxico, para contestar todas as nosas preguntas. Eu preguntareille polo cruel dos meus soños, que son pesadelos sobre amigos que morren. Confío en que me dea respostas cargadas de solemnidade, pero os xudeos din que son tan importantes as preguntas como as respostas.
