Blog |

Como se perdeu a loita de clases

Debeu ser a mediados dos anos 80 cando alguén con cartos, fama emprendedora e algo tacaño co pago das horas extras, sentenzaba polos platós de televisión que o proletariado estaba finiquitado

The good wife

QUEN FALABA así tiña unha empresa con duascentas traballadoras e quizais removendo os campos semánticos pensaba que desaparecerían os conflitos laborais que, como todo o mundo sabe, teñen sempre unha orixe económica. Pero cambiar as palabras sae moito máis barato que pagar o xusto e pola vía da remuda do significado quería dicir que estabamos no cabo da aborrecida historia do proletariado: adeus á loita de clases. Aínda algo máis: que esa loita fora a ganada. Esteticamente. Incluso sen saír da casa temos certeza de que non sabía o que dicía.

Quizais a palabra proletariado teña perdido o favor do público. Non aparece moi citada nos discursos e os escritores de Madrid, e quen se deixa levar por eles, tampouco se senten cómodos con que se fale así. Denota, seica. Quizais estean máis cómodos coa denominación de burguesía, pero tampouco moito. Cando pensan polo día con esta terminoloxía, as obras completas de Marx e todas as súas biografías de máis de 900 páxinas aparécenlles pola noite como unha santa compaña que os obrigará a ler de mortos o que non leron de vivos. Nos anos 80 convencéronos de moitas cousas: que The Beatles non eran para tanto, que a arruga era bela, que o cardado do pelo era tan natural para a xente como o venecianismo para a poesía. Que compromiso era un concepto superado porque comprometidos de verdade eran os outros. Tamén nos convenceron de que unha autonomía era algo xa moi xeneroso como para pedir algo máis. Entre Chicago e San Cibrán conspiraron sen despeitearse para convencernos de que as clases deixaran de existir: xa eramos todas iguais.

Ben se vía que non. Que cada quen comía cos seus. Que vestían diferente, escoitaban música distinta. Que as lecturas non se daban sequera un aire e as escrituras tampouco. Aquela idea perversa de que as clases remataran chegou coa mesma urxencia coa que Bush Jr pronunciou aquilo de Misión cumprida. Todo propaganda. Clases seguiu habendo e haberá porque ademais de ir a perruquerías con mobiliarios marcadamente antitéticos a xente cobra de maneira moi diferente. E isto é o definitivo. Dígao Marx ou o seu libreiro.

Todo é economía e as clases sociais tamén. Pero non sempre se manifestan do mesmo xeito. Cando a finais do século XIX pareceu que o das clases ía en serio e que o proletariado era un concepto sólido, a burguesía tamén parecía sólida. Moito máis sólida do que hoxe parece a clase media. Hoxe todo parece menos sólido, pero igual son as apariencias.

As mesmas apariencias que quizais fose tidas por sinais identitarios dunha clase ou doutra e que hoxe fanse pasar por asuntos líquidos que non están severamente contidos. É posible que tanto burguesía como proletariado sexan entendidas como decimonónicas desde o punto de vista estético. O que non se entende de todo é por que as clases sociais son un asunto que deba ser entendido desde a perspectiva estética. Supoñamos que si. Que en todo hai unha estética e que nos 80 as mallas leváronos a confusión.

Hai que entender que no XIX a burguesía fíxose dona dos grandes espectáculos sociais. Da novela ao teatro. Aquela burguesía urbana liberal nas ideas e conservadora nos costumes fixo patrimonio da vocación cultural porque naquela altura a riqueza acumulada había que destinala a algo: a facer pazos máis grandes, a mercar cadros de artistas rebeldes, a montar festas co mellor da sociedade burguesa do momento nas que participasen escritores que provocasen a esa buguesía que se consideraba respectable e benpensante. Estaba ben visto culturalizarse e estaba mal visto o gañanismo económico. A burguesía tiña a Madame Bovary e o proletariado, non.
A burguesía contemporánea, quero dicir coetánea a nós, pasa bastante de Madame Bovary. Caneiro non pasa. Pero dubido que poida ser considerado burgués en ningunha das súas acepcións posibles. A novela veu a menos, a burguesía veu a menos, o proletariado segue demonizado aínda que sexa proletariado con estudos doctorais. ‘Madame Bovary’ nin sequera está para chaleques amarelos. A burguesía española quixo ser clase media, converterse no xamón do bocadillo social, pero alguén se debeu dar conta que iso era incompatible con ler novelas de Muñoz Molina ou Javier Marías e a pretensión curtocircuitou. A clase media non se quixo percatar de que esa era unha batalla económica e o inimigo estaba arriba.

A loita de clases perdeuse nos libros de Historia, pero as clases seguen existindo. Incluso nos detalles. Un caserón do París do cambio de século tería cheminé e biblioteca. Un dúplex de tres habitacións a distancia razoable do centro ten radiores e Netflix. Unha burguesa pediría a súa doncela de provincias que atizase o lume antes de dedicar unha tarde enteira de inverno para entender os límites desa provocación na que as normas sempre cambien primeiro na literatura. Agora unha burguesa coetánea programará o termostato desde o móbil e disporase coa batamanta a ver unha temporada completa de The Good Wife. Habería que saber se as dúas son conscientes por igual da clase á que pertencen. E se ambas consideran por igual que ler folletíns daquela e teleseries hispanoamericanas agora non merecen por igual un desprezo displicente. Ou unha certa compaixón, que é moito peor. Ben poden ter en común a idea de pertencer a unha clase distinguida. Aí se perden as loitas de clase: cando se conforman cos sinais e esquecen a materia. Porque os ricos nunca se conforman só con parecelo.

Comentarios