AS NOSAS vidas urbanas, en realidade só hai dous cambios de estación: o do verán ao inverno, e o do inverno ao verán. Entrementres, o que está a suceder agora mesmo, non é tanto un cambio de estación como de sensación. Unha melancolía inevitable que só compenso mergullándome nos territorios máis bravos que podemos ter neste humanizadísimo país. Por fortuna, o país sempre responde. Na procura dun enorme río subterráneo, paramos na aldea de Abelenda, en Avión, para xantar excelente comida mexicana no antigo teleclub —repito: o país sempre responde—, incluídas unhas evidentes, e non por iso menos abraiantes, carnitas de cocido. Uns parroquianos sumáronse ao noso aperitivo previo e sucedeu a marabilla contada.
OÍDO
Hai que ter coidado coas cobras, dixéronnos mentres apuraban un vermú, pero non polo que pensades. A miña tía vivía na aldea de Boeixos, e cando era nova baixaba con outras veciñas aquí á misa en Abelenda. Un día viron no alto dun valado, tomando o sol, unha cóbrega enorme. Á miña tía deulle moito noxo, colleu un pau e foille mallar para matala. E a cobra berrou: "Miña filla! Tantos anos tomando o sol nestas pedriñas e foches ti a primeira en virme pegar". Era a súa nai, que ao morrer encarnárase en serpe. Pero a seguinte foi aínda máis impactante. Desde Avión ía de romería a San Andrés de Teixido. Eran nove días a andar —reparen no número 9—, durante os que non se podía pisar ningún réptil. Outra familiar miña fíxoo. Ao pasaren por diante dunha fonte, non moi lonxe de aquí, sentiu un enorme sono, e tivo que sentar cabo dela a repousar. Non ben comezou a durmir, unha serpe saiu do cano, foi subindo polo seu corpo e meteuse na boca. A muller espertou e seguiu a camiñar ata San Andrés. Fixeron a romaría e volveron. Pero ao chegaren á fonte, volveu sentir o mesmo sono, e aposentou a durmir. E a serpe saiu da súa boca e meteuse de volta polo cano da auga. E antes de desaparecer, virouse e dixo: "Miña filla, pasaches nove meses dentro de min e agora pasei eu nove días dentro de ti".
TACTO
E aqueles homes, antes de sentarmos á mesa, fixéronos o enorme agasallo de abrirnos unha porta, das poucas que quedan sen tapiar, cara o Outro Mundo. Nada do que dicían me era alleo: boa parte dos elementos están nos manuais de antropoloxía galega. Pero ao escoitalo de viva voz, a palabra cobraba un sentido que non dan recollido os textos impresos: o ton melancólico do narrador, cando simula a voz da nai-serpe, o estupor da cara da filla, interpretada a través dos rasgos duros de emigrante retornado con acento de Veracruz. A profunda poesía que latexaba baixo as verbas limpas do relato. E eses dous noves: os nove meses da nai, os nove días da filla camiñante, o vivir unha na outra entre as vísceras. Unha forma de amor pagá: é dicir, con reglas distintas.
VISTA
Unha lectura rápida da historia das serpes faríanos exclamar o tópico: o paganismo de Galicia. Gostamos falar de nós mesmos coma un relicto, un fósil de tempos idos, unha demostración da teimosía cultural ao longo de milenios cando aínda non eramos católicos. Pero eu son máis de Un lugar pagano, a fabulosa novela da irlandesa Edna O’Brien (Errata Naturae, 2017). O paganismo irlandes procede máis ben do pagus, do campo, e é sobre todo unha forma de ser: segue vivo, e facéndose, e as terras que hoxe poden aínda ser pagás non o son por proceder de onde proceden (que tamén), senón por estar onde están. No pagus non teñen cabida os discursos únicos, homes e mulleres non van ao Inferno nin ao Ceo. Conviven diferentes métodos de vida de ultratumba: mortos encarnados nas bestas salvaxes, procesións espectrais polas corredoiras, luceciñas que flotan entre os piñeiros, vagabundos nos marcos das leiras. Conclusión: hai un ceo ou un inferno para cada quen, ou máis ben non hai ningún. O que fun aprendendo nestes anos é que algunhas destas xenialidades imaxinarias se cadra naceron no século XVIII, no XIX ou no XX, moi a distancia dos tempos nos que se adoraba a Lugh, Cossue, Nabia ou Berobreo. O lugar pagano non desaparece, amásase de continuo coma o pan. Non chega de ningures: está aquí.
O whisky criado con estas augas acadaría sona mundial, estou certo. o whisky criado con estas augas acadaría sona mundial, estou certo
OLFACTO
Dúas horas despois introducímonos nun Outro Mundo real: o que me aseguraron —non mo acabo de crer— ser o río subterráneo máis caudaloso de Europa. Nas profundidades, participabamos dun escenario dun filme fantástico: unha fervenza caía cun enorme estrondo a partir dun estreito furado aberto entre os penedos. Xuro que do exterior non só caían hectolitros de auga, senón que esta baixaba arrastrando —literalmente— luzadas escintilantes cara o interior: as raiolas baixaban refractando entre as columnas de líquido, nun fenómeno visual nunca visto por min. Auga áceda e raspona que furaba cíclopes graníticos. Un estraño cheiro, único, só distinguible nestes ríos subterráneos: é o olor intenso desa auga criada entre vísceras de pedra e mananciais de turba ferida por pistas e eólicos. Non hai nada igual: o whisky criado con estas augas acadaría sona mundial, estou certo. Así son os outromundos: lugares nos que sucede o extraordinario. E o extraordinario é a materia das historias.
ENCARNACIÓN
Para moverse por un río subterráneo hai que transformarse, abandonar un pouco a nosa humanidade e buscarnos noutro animal para sobrevivir. Hai probas de fe non aptas para moitos: mergullarse na escuridade, esvarar polas costas de enormes batolitos sen fondo, reptar por galerías anegadas de medio metro de altura coa respiración en vilo; como único amparo, a fe e a intuición das entrañas. Confiar, durante angustiosos segundos, en que quen pasou antes ca ti por ese túnel de auga aínda está vivo e disposto a recollerte neste averno infernal no caso de prenderes nunha trampa granítica cos pulmóns a piques de rebentar. Para evitalo e saír rápido de alí, o teu corpo estírase, dóbrase, prégase, atopa un novo xeito para sobrevivir, máis por medo que por destreza. É tan pavoroso que non se pode facer con conciencia humana. Non estamos afeitos para eses mundos. Nesas circunstancias, coma nos orgasmos, deixas por un momento de ser home; teste que volver serpe de auga, cóbrega escorregadiza. Decateime ao saír, sentados sobre as laxes aínda quentes polo sol. As endorfinas da aventura provocábannos a risa parva. E foi alí cando o pensei: se cadra aqueles parroquianos tamén saíran do cano dunha fonte para tomaren o vermú connosco e deixarnos un recado.
