Blog |

O que nos parece mal

Polo que vexo nas redes, a moita xente lle parecen mal os resultados da enquisa realizada pola Asociación de Escritores en Lingua Galega aos seus asociados sobre condicións profesionais. un dato chamativo parece explicalo TODO: a masiva dedicación profesional dos escritores en galego á docencia. Este é un feito incontestable e a enquisa só pon en números unha realidade que todos sabemos que é así. Pero o sorprendente é que a moita xente parece molestarlle esa preponderancia e atopa no dato a explicación do fracaso en lectores do sistema literario en lingua galega.

TACTO
Outras vez estamos no de sempre. Botámoslle a culpa dos problemas do país a quen se involucra para resolvelos, non a quen non fai nada. Como falamos en xeral, parece que podemos dicir barbaridades sen que rañen a pel. Pero ninguén se pon a escribir novelas, relatos ou o que sexa cunha escopeta detrás. Hai xente que aposta por escribir en galego, e xente a quen iso non lle interesa. E hai razóns de todo tipo para tomar a decisión, como en calquera literatura. E non me veñan con parvadas de que a un amigo —ou sexa a ti— non te quixeron o libro en Xerais ou en Galaxia. Se queres publicar, hoxe hai ben de plataformas para facelo. E ter o libriño en papel non te vai dar máis visibilidade que ofrecer un bo contido nunha rede. Outra cousa é que busques certos recoñecementos que dá o sistema literario. Pero entón iso non é escribir, xa é outra cousa. En realidade, se o dato resulta desacougante é porque nos leva a unha realidade máis áspera e incómoda.


VISTA
Un día estaba repasando fotos de roteiros ou actos culturais nos que participo. Reparei nun dato no que ata o momento non fora consciente. Unha parte significativa dos asistentes eran mestres de primaria e de secundaria —os profesores universitarios deben andar moi ocupados as fins de semana—. A memoria levoume a entender un certo sentido destas fotos de conmemoracións culturais: eran como as da república. Case todos eran mestres. A principal diferencia coas fotos de hoxe é que nas nosas xa non aparecen curas. Corenta anos de democracia e autonomía e o maior investimento en cultura galega da historia valeron para que ao final, á altura do 2020, nas fotos de eventos culturais continuemos aparecendo os equivalentes de quen o facía a principios do século XX. Dirán que é unha boutade, pero sincerémonos todos.


OLFACTO
Coñezo numerosos activistas culturais que levan dedicada toda a vida á promoción da cultura e do patrimonio por todo o territorio. Moitos, xa xubilados ou en camiño. E nesas xuntanzas —cando as había— sempre se ule unha sensación colectiva de fracaso: a Galicia pola que traballaron nos inicios da democracia non chegou, pero con eles remata tamén un xeito de compromiso co país. Por suposto, o seu contexto xa non existe: eles pasaron a vida tendendo pontes entre o contorno rural no que naceron e o mundo vilego ou urbano ao que pasaron a vivir. Pero a conexión coas novas xeracións é bastante incerta. Perdeuse esa habelencia, case clerical, de ir prendendo xeracións entre si para transmitir o galeguismo tan propia do século pasado. Ou será que non somos capaces de recoñecer os sucesores?

Poderiamos imaxinar a Paco Umbral en galego? Claro, todos contestaremos rapidamente: por que non?


GUSTO
Como digo, precisamos unha reflexión colectiva sobre o que aconteceu, pero destas conversas longas de sobremesa, para evitar excesos caldeados. Aínda que poidan parecer insuficientes os recursos, aínda que critiquemos as políticas culturais autonómicas, un dato obxectivo é que a cultura do país nunca dispuxo tanta marxe de manobra, visibilidade e tantos recursos como nestes corenta anos. Non imos ver a realidade en branco e negro: conseguiuse moito. Pero a lingua non freou o seu retroceso nin conseguimos construír un sentido de Galicia máis amplo, máis complexo ou máis compartido en segmentos de poboación de amplitude. Que fallou? En que medida a cultura pode cambiar a propia cultura? Máis alá de pensar a quen botarlle a culpa, que podemos aprender disto?


OÍDO
Vin estes días un documental interesante, Anatomía de un dandy (Charlie Arnaiz e Alberto Ortega, 2020), sobre o escritor Paco Umbral. Se cadra aí está parte da clave do monocultismo literario docente no país. Poderiamos imaxinar a Paco Umbral en galego? Claro, todos contestaremos rapidamente: por que non? Pero refírome ao escritor como produto social: podemos imaxinar nos anos 90 (ou nos 2000) a un escritor en galego, tan ben pagado polos medios para vivir de columnas de opinión despiadadas sobre o seu contorno social, sen estudos universitarios nin familia de respaldo? Podería ser Santiago un equivalente de Madrid, París ou Londres? E non se queden só en se os medios apostarían por financiar columnistas ou non: refírome a se se imaxinan algún escritor galego escribindo sobre os demais dese xeito incisivo e aberto, non camuflado covardemente entre liñas e besbellado, como falar sen dicir.


CELEBRACIÓN
Eu celebro que cando menos os profesores, que non precisan da literatura para vivir, decidan termar dunha literatura que ten todo aínda por dar. Por suposto que é una literatura á súa imaxe e semellanza, como todas as literaturas o son: cun determinado esquema de valores sociais de funcionarios de clase media-baixa, con determinadas obsesións temáticas derivadas do contexto cultural e social no que eles se formaron —hai que demostrar que a literatura galega pode ser urbana e falar do presente, sempre hai que demostrar—, con escenarios e situacións moi moldeadas por certa estabilidade vital, convencidos en moitos casos dunha utilidade didáctica da literatura da que eu discrepo. Pero a solución ao problema non é criticalos porque non fan do que non son. A solución é conseguir que a literatura galega sexa un ecosistema de oportunidades vitais e persoais, e non só de militancia. Un espazo ao que un se quere ir vivir porque arela as perspectivas vitais que lle abre. E iso só se pode facer a partir do existente.

Comentarios