Opinión

Regreso a China

O OUTRO DÍA a miña sobriña Inés sorprendeuse de que soubese como chegaron ás miñas mans todos os libros da miña biblioteca. E aínda máis ao saber que podía lembrar cando e como lera cada un. Isto non me converte nun individuo especial, trátase dun caso de asombro infantil.
9BC

Dito isto, hai lecturas que de seguro non esquecerei por anos que pasen. Unha delas é o libro de Frank Dikötter, historiador holandés, sobre o Grande Salto Adiante e a fame que provocou en China. E é que andaba eu en medio dunha oposición que rematei por suspender, a ler para me distraer no amplo xardín que facía de limiar á casa alugada por Almudena en Pontevedra.


Aquel libro deixou en min unha pegada estarrecedora que agardaba que continuase con ‘La tragedia de la liberación’, publicada agora por Acantilado, segundo volume dunha triloxía que recibiu grandes eloxios críticos e que vai rematar coa edición en español do libro correspondente á Revolución Cultural e a fase final do maoísmo. E a verdade é que a obra merece unha seria lectura, pero queda por debaixo da súa antecesora e por varios corpos.


Dikötter afronta aquí os intres máis convulsos da China no século XX: os terríbeis desastres da Segunda Guerra Mundial, o estoupido da Guerra Civil entre o Kuomintang e o Partido Comunista, o triunfo deste último, do que se veñen de cumprir setenta anos o primeiro de outubro e a instauración do réxime comunista, chea segundo el de inxustiza e crimes, o que lle permite utilizar no título ese estraño paradoxo: traxedia e liberación.


Dúas son as tachas principais que se poden facer ao historiador neerlandés, o que non ocorría na obra sobre a década posterior. A primeira é non ofrecer un contexto axeitado ao lector sobre a China anterior ás guerras e revolucións. Quen non coñeza nada da historia chinesa e lea só a Dikötter pensará e con razón que Mao e os comunistas viñeron a esnaquizar coas súas ideas e colectivizacións unha sociedade que funcionaba á perfección. Como isto non é así, o autor cae en continuas contradicións. Ás veces na mesma páxina, como cando recoñece que os mercadores privados inchaban os prezos do cereal en plena fame de 1953 para unhas liñas despois consideralos «chivos expiatorios perfectos» das represalias comunistas.


China, como se pode apreciar nas obras mestras de Jean Gernet e Endymion Wilkinson (esta en inglés e cun peso e tamaño considerábeis), era xa dende finais do século XVII unha sociedade estancada e na que dominaba unha inxustiza cara as clases baixas de corte feudal. Era tamén un enfermo de Oriente, como demostraron as guerras do opio, a incapacidade para facer fronte á revolución Taiping e a apertura de portos francos nun país tradicionalmente pechado. E isto lévanos ao segundo problema do libro de Dikötter: se tan desastrosas foron as medidas dos revolucionarios… como un país estancado se converteu arestora na segunda superpotencia?


Onde si gaña e con moito o autor é na descrición das violencias comunistas: se o fondo non é discutíbel, tampouco o son as formas. Para acadar a saída a un sistema violento e feudal, Mao afundiu China nunha orxía de sangue e violencias que se prolongou dende 1945 ata os anos setenta, cando baixou o pano da Revolución Cultural e o réxime considerou que suprimira a todos os seus opositores. Terríbel prezo a pagar polo progreso e moi afastado das ideas que en verdade defendían os ideólogos do socialismo e o comunismo. A pregunta que queda no aire e a mesma que facía Fanon coa súa teoría da violencia transformadora: hai outro xeito de rachar coa violencia que non sexa unha violencia aínda maior? A resposta, case que sempre afirmativa, marca o triste destino secular da humanidade, sobre todo nos agora chamados países en vías de desenvolvemento.