Opinión

Unha vaixela que dura máis ca un matrimonio

O azul marengo da cerámica de Sargadelos pode empezar a ser un recordo nos fogares de toda Galicia. En décadas pasadas foi a estética que definía o país

Isaac Díaz Pardo e Paz Andrade
photo_camera Isaac Díaz Pardo e Paz Andrade

UNS AMIGOS veñen de divorciarse. Non teñen can, nin sequera algo molesto, como fillos. Foron solventando o reparto de bens fluidamente. Ata que chegaron ao aparador do salón. A vaixela de Sargadelos era un agasallo da nai del, pero ela tíñalle cariño porque lle lembraba á voda, a aqueles anos antes de que todo escachase contra o chan.

Houbo un tempo en que Sargadelos era a imaxe do país. Non había voda, comunión ou charla autorial nun instituto que non se agradecese cunha peza da fábrica de Cervo. Non hai  unha sala doméstica de Galicia sen o seu azul marengo. Como Franco prometeu que nin un español pasaría sen pan. Pois iso, nin un galego sen Sargadelos.

Unha mañá houbo un representante galego en Cortes que se presentou no palacio de El Pardo cunha caixa envolta en papel marrón: eran pezas de Sargadelos que Isaac Díaz Pardo mandaba á súa excelencia. Un señor ao que admiro aconséllame que teña «amigos ata no Inferno». Iso debeu de pensar Isaac cando encargou que lle levasen un agasallo ao xerador do humus no que asasinaron o pai.


O meu amigo Javier Rivera contoume unha  vez a estratexia que Isaac concebira para Sargadelos. O químico Andrés Varela, que ía ser responsable da fábrica, estableceuse en Casa Plácido ao chegar para empezar a traballar en Cervo, onde tamén se aloxaba Díaz Pardo. Na primeira cea preguntoulle ao xefe polas súas funións que debía aplicar. Ao día seguinte, Isaac apareceulle cun arquivador vermello máis alto ca unha caixa de zapatos. Plan tecnolóxico para a Cerámica de Sargadelos, en letras douradas. Varela abriu o arquivador. Dentro, atopou un exemplar de Sempre en Galiza de Castelao. Como explicación técnica é unha broma, pero marcaba a liña no chan que a empresa debería seguir en cada paso que dese.


Esa determinación de ligar a vida da firma ao país foi o seu triunfo e o seu fracaso. Sargadelos triunfou durante moitos décadas porque producía nun círculo que se abría e se pechaba en Galicia, pero condicionouse a non poder abaratar os custos de produción cunha fabricación no estranxeiro.


Díaz Pardo tivo unha visión delimitada pola tradición do Seminario de Estudos Galegos e pola vangarda da Bauhaus. Guiouse por esa luz cunha fidelidade que o levou ao éxito. Un éxito mesmo popular e nunca acadado antes por un produto cultural galego de quitada a icona Rosalía que deseñou por Murguía. Nin sequera a memoria enxalzada de Castelao chegou ao nivel de identificación entre estética e Galicia que obtivo a cerámica.


Por unha banda, Díaz Pardo foi pragmático no campo creativo. Convenceu a Seoane para producir pratos duros —para que durasen máis que os matrimonios— e tamén para pintalos en tres cores no canto das seis que propoñía o artista coa súa obcecación esteticista. Isaac avogaba polas tríadas cromáticas. Ignoro se porque lle gustaban os xeados de tres sabores ou pola devoción republicana, pero a súa teoría foi comercialmente acertada.


Isaac foi un señor en bata gris. Todo o dispendio suntuario que se consentía quedaba nas xeaderías. Puxo un comedor na fábrica de Cervo para que os traballadores non lle escapasen no xantar ou adurmentasen con alcohol. Como nos podía multiplicarse pretendeu que os seus empregados fosen isaaques na austeridade e na laboriosidade. Levou a sobriedade á tumba. Dispuxo ser soterrado coa mínima ropaxe; mesmo sen bata gris. Espido quedou en Boisaca.


Por outra banda, Díaz Pardo vivía vencido polo arcadismo galeguista. Era quen de publicar en Edicións do Castro calquera escrito que  recrease a historia dun concello ou a descripción dun cruceiro, que fixese crónica dalgún exilio particular, que documentase a represión militar ou que cuestionase o réxime do señor ao que remitira unha vaixela. Sobre a base da cerámica asentou unha batería de empresas culturais.


A maior iniciativa neste campo —o maior erro, asemade— foi o Instituto Galego da Información (IGI). Quixo completar o ciclo da opinión e da difusión da editora cun xornal que expandise o galeguismo na democracia. Galicia, había chamarse. Sempre en Galiza. Galicia como a cidade interior, como principio e fin do círculo ao que responde tamén a forma da planta de Sargadelos. Levantou un edificio imponente que irradiaría a noticia e a análise diaria  do país a través dun xornal.Galicia representada en dous polos: arte en Cervo e información en Santiago. O IGI supuxo o derrube de toda a estrutura.


Calquera condutor que saíse de Santiago a principios de século pola noite podía ver un edificio desmesurado coas luces prendidas. Lonxe de ser unha instalación artística,era a sede do Instituto. Isaac deseñara a mole condicionada pola próstata: estaba dotadísima de báteres. Acabou vivindo nela cando era un ancián asustadizo. De vellos volvemos a nenos. Todas as lámpadas iluminaban ata o amencer porque o pequeno Isaac tiña medo.


Despois de asumir a boa nova da hecatombe, coa fábrica de Cervo dirixida contra as rochas da costa tratou de  salvar Sargadelos creando unha fundación. O capital que atesouraba era o apoio da terceira parte da propiedade e o seu prestixio. A súa páxina de servizos ao país reportoulle a defensa siciliana de numerosos intelectuais, que avogaban polo patriotismo de que os donos do 69% da empresa lle entregasen o seus dereitos de xestión á Fundación Sargadelos que sería dirixida por Xosé, como presidente, e Camilo, como vicepresidente. Xosé e Camilo non é que carezan de apelidos, é que me evitarei escribilos porque son os fillos de Isaac. Unha proposta fantasiosa que un xuíz se molestou en desinflar.


O capricho de Díaz Pardo, tan dificilmente argumentable de evitar atender a cuestións sentimentais a respecto da patria e da filia, devolveuno a unha situación de desterro que xa sufrira cando vivía ao pé das Cerámicas do Castro, a outra planta de Sargadelos. Podía vela todos os días dende o seu chalet, pero unha sentenza lle impedía entrar nela.


Obter unha autorización para vender cerámicas de Sargadelos cando non había noivos, bautizados ou escritores sen a súa peza era arduo. Un comerciante da Pontenova quería facelo. Viuse obrigado a coller o coche na súa vila e comprar Sargadelos nunha tenda de Ribadeo para poder revenderla na Pontenova. A anécdota plasma dous aspectos: o carácter audaz e determinado do industrial, e o seu interese en participar dese negocio.


Segismundo García, o home que exerceu un tempo de viaxante de Sargadelos, é hoxe o administrador único da empresa, que lle pertence en boa. Ocupouse de quitala da respiración asistida no que a deixara Isaac e agora ameaza con deixala morrer por un conflito laboral sobre o que non vou facer consideracións por mera prudencia.

O xoves telefonei a Segismundo García. Quería dialogar co home o que non conseguía ver porque mo tapaban os titulares de prensa, co empresario ao que non conseguía escoitar porque mo axordecían as declaracións que se cruza cos sindicatos. Atendeume non sen antes pedirme que respectase o seu interese en quedar na sombra. Non quería que o entrevistase nin eu quería entrevistalo. Supoño que non expliquei porque unicamente aspiraba a que me expuxese o seu punto de vista sobre o principio da fin de Sargadelos. Non me movía o inquerimento, senón a curiosidade. Tratei de ser neutral na exposición que lle fixen, pero el tensou a conversa ata o nivel de provocarme incomodidade e desconcentrarme a respecto dos temas que pretendía que falásemos. Poida que vexa inimigos ata baixo as bandeiras brancas, poida que fose unha estratexia para materme fóra das súas lindes. Sexa certa a opción que sexa certa, gañou el. Como ten por costume.

Comentarios