Máis aló do Camiño Francés: de cruzar a Ribeira Sacra a asucar a ría de Arousa

O Camiño de Inverno ou a Vía Künig son outras alternativas para peregrinar a Santiago
Un tramo de la Vía Künig. CARLOS CASTRO
photo_camera Un tramo de la Vía Künig. CARLOS CASTRO

O párroco do Cebreiro Elías Valiña está recoñecido como o recuperador do Camiño de Santiago. Nos anos 1980 empezou, case pola súa conta, a sinalizar a ruta do Camiño Francés. Catro décadas despois, esas frechas amarelas son recoñecidas mundialmente e máis da metade dos peregrinos chegan a Santiago por esta ruta, a máis famosa das oito oficiais.

A popularización global do Camiño de Santiago espertou o interese nas outras rutas máis aló do Francés, especialmente entre o peregrino que repite. O exemplo está no Portugués e a súa variante pola Costa. En 2022, catro de cada cinco peregrinos chegan a Santiago por estas tres vías.

O crecemento exponencial do Camiño Portugués hao catapultado ao segundo lugar en popularidade. No seu espello míranse os restantes cinco rutas oficiais, os camiños do Norte, o Primitivo, o Inglés, a Vía da Prata e o de Inverno.

O Camiño de Inverno foi o último en ser recoñecido oficialmente, aspiración que teñen outras seis rutas: o Camiño do Mar, a Vía Künig, o Camiño de San Rosendo, o Miñoto Ribeiro e Camiño da Geira ou dos Arrieiros, o Camiño de Muros-Noia, o Camiño a Muxía por Brandomil e, finalmente, o Camiño Mariñán.

"Se Elías Valiña vivise nesta zona, quizais o Camiño de Inverno sería hoxe o que é o Francés", sinala en conversación con Europa Press Manuel López Eiriz, un dos membros da directiva da asociación que recuperou esta ruta e que logrou en 2016 o recoñecemento oficial como vía de peregrinación a Santiago.

Esta bendición corresponde outorgala á Dirección Xeral de Patrimonio en función do cumprimento do establecido nunha lei aprobada en 2016. Para apoiar este marco normativo, en 2021 a Xunta asinou un convenio de colaboración co Consello Superior de Investigacións Científicas (CSIC) para elaborar un documento guía para avaliar se unha ruta cumpre os requisitos para ser considerada Camiño de Santiago.

Á espera de que esta colaboración defina os criterios a seguir no futuro, os promotores da recuperación de rutas que anhelan ser oficiais reivindican a historicidad dos seus camiños e o seu vínculo apostólico. Con todo, nalgúns casos isto é máis claro que noutros, xa que certas rutas contan con documentación que acredita que foron transitadas para ir visitar o templo onde se di que repousan os restos de Santiago o Maior.

A Vía Künig

Este último é o caso da Vía Künig, bautizada en honra ao monxe Hermann Künig von Vach, autor dunha guía que relata a súa peregrinación a Santiago no século XVI. O relixioso partiu do seu convento en Vacha, actual estado alemán de Turingia, para chegar á península ibérica tras atravesar Suíza e Francia.

Desde Roncesvalles seguiu a ruta trazada no Códice Calixtino e que hoxe se coñece como o Camiño Francés ata A Faba, en León. Alí, Künig, imitando o que puxera en práctica para evitar os montes de Astorga, decidiu rodear o alto do Cebreiro. Os seus pasos dirixíronse ás Nogais, Becerreá, Baralla e O Corgo para, de aí, terminar na capital luguesa. Da cidade das Murallas, Künig continuou ata Melide, onde enlazou de novo co Camiño Francés ata Compostela.

Máis aló das inclemencias meteorolóxicas e orográficas que supoñen os altos montañosos, Künig evitou estes accidentes por supervivencia. "O século XVI foi un período de inestabilidade social, había bandoleiros e bandidos por todos lados e era recomendable transitar por sitios máis próximos a poboacións", explica o doutor en Arqueoloxía pola Universidade de Santiago Javier Gómez Vila, promotor da recuperación da Vía Künig.

"A guía de Künig é unha das grandes esquecidas da literatura do Camiño", asevera en declaracións a Europa Press este experto en rutas e camiños romanos e medievais, que enxalza o manual de peregrinación do monxe alemán como "unha guía moderna" que "non só fala de fe" senón que dá consellos prácticos ao peregrino.

Un tramo da Vía Künig. CARLOS CASTRO
Un tramo da Vía Künig. CARLOS CASTRO

Publicada cinco veces en Alemaña, o documento que relata a experiencia vivida polo clérigo é unha sorte de em <>Lonely planet medieval. "Non só diche por onde había que ir, onde torcer. Tamén cóntache en que sitio cómese ben, onde non; ou en que lugares hai bo viño", continúa o profesor Gómez Vila, que pon como exemplo a mala experiencia de Künig co tinto berciano, que "queimou o corazón" ao monxe alemán. "Pero bo, non di cantas botellas bebeuse", comenta.

O proceso de recuperación da Vía Künig botou a andar de forma accidental, cando este arqueólogo nomeou esta ruta durante unha conferencia nas Nogais. Entre o público atopábase o aínda alcalde do municipio, Jesús Núñez, quen se interesou polo tema. Foi o xerme da unión dos municipios que anhelan a oficialidade desta ruta, unha aspiración para a que xa remitiron a solicitude á oficina de Patrimonio da Xunta.

O Camiño de Inverno

Este obxectivo foi alcanzado polo Camiño de Inverno en 2016. Esta ruta comparte coa Vía Künig que tamén xurdiu como escapatoria para evitar a subida ao Cebreiro. Con todo, os seus recuperadores reivindican que o de Inverno non é unha alternativa do Francés, senón que constitúe unha ruta xacobea propia que transcorre pola "entrada natural a Galicia: o río Sil".

"Por alí entraron os romanos, entrou o ferrocarril ou as principais vías de comunicación con Castela", asevera Manuel López Muñiz, membro da directiva da Asociación do Camiño de Inverno, entidade que recentemente perdeu á súa presidenta e principal valedora da recuperación desta ruta, Aida Menéndez.

O Camiño de Inverno, que para López Muñiz podería recibir o sobrenome de Camiño Sacro, iníciase en Ponferrada, atravesa o Bierzo aos pés das Medulas para continuar polos canóns do Sil ata Belesar. Quiroga, Chantada, Monforte, o Alto do Faro e Rodeiro son as súas seguintes paradas antes de enlazar coa Vía da Prata en Lalín e pór rumbo a Santiago cruzando o río Ulla.

Esta ruta, a única que pasa polas catro provincias galegas, pasou de non ser nin coñecida entre os veciños das aldeas e pobos que atravesa a gañar peregrinos ano a ano. "Eu fixen o Francés antes do ano 1993 e os veciños de Palas de Rei ou de Melide non sabían de que lles falabas con iso do Camiño", asegura López Muñiz, que considera que as persoas que fan o Camiño de Inverno son os mellores embaixadores desta ruta. "Se o fas, quedas encantado. Non hai outra", engade.

A variante espiritual

Tamén a boca a boca e, fundamentalmente, a difusión por redes sociais lanzou a popularidade da Variante Espiritual, un desvío do Camiño Portugués que pasa Combarro, asuca o Salnés pola Ruta dá Pedra e dá Auga ata o mosteiro de Armenteira e diríxese a Vilanova de Arousa, onde o peregrino ha de tomar un barco co que cruzar a ría ata penetrarse na desembocadura do río Ulla.

Esta ruta imita a Traslatio. Segundo o mito apostólico, o corpo decapitado de Santiago o Maior arribou á costa galega en barca de pedra desde Xerusalem ata o porto fluvial de Iria Flavia, nas inmediacións de Padrón.

Incluso desta variante existe outra, a coñecida como a Ruta do Pai Sarmiento, que, en lugar de dirixirse ao mosteiro de Armenteira, bordea toda a costa seguindo a marxe norte da ría de Pontevedra e continuando polo sur da arousá.

O abanico, pois, para vivir a experiencia do Camiño é extenso e amplíase co tempo. O que non cambia é o punto final, Santiago, aínda que, en ocasións, este sexa un punto seguido para os que elixan o fin do mundo.

Comentarios