A opinión do avogado xeral da Unión Europea de que os xuíces teñen capacidade suficiente para controlar se o índice de referencia de préstamos hipotecarios (IRPH) usouse de forma abusiva marca un novo paso no último conflito hipotecario elevado polos consumidores españois a Europa.
O Tribunal de Xustiza da UE deberá emitir nos próximos meses unha sentenza firme sobre a legalidade do índice de referencia dos préstamos hipotecarios (IRPH).
Estas son as claves para entender que este índice hipotecario:
1- ¿Que é o IRPH?
É un índice oficial que elabora mensualmente o Banco de España, que resulta de aplicación a partir da súa publicación no Boletín Oficial do Estado (BOE), do mesmo xeito que outros índices como o euribor.
Foi creado en 1994 ante a necesidade de fixar unha nova referencia adicional ao míbor, que fose máis estable, transparente e comparable a nivel europeo.
Aínda que desde 2002 as hipotecas a tipo variable calcúlanse coa referencia do euribor a un ano (oficial desde 1999), o IRPH, tamén coñecido como o tipo medio dos préstamos hipotecarios a máis de tres anos para adquisición de vivenda libre concedidos polas entidades de crédito en España, é a segunda referencia máis utilizada.
2- ¿Por que se cuestiona este índice?
As reclamacións polo seu uso como índice principal se desencadean principalmente entre 2013 e 2016, cando se estabilizou en valores próximos ao 2 %, mentres que o euribor empezou a aproximarse a cero, ata entrar en terreo negativo.
Isto supuxo que no caso do IRPH, as cotas hipotecarias mantivésense estables e incluso se elevasen, mentres que co euribor, fóronse reducindo de forma considerable.
Nos últimos anos, o Banco de España recibiu numerosas reclamacións nas que ou ben se solicita a nulidade do IRPH por consideralo "abusivo", ou abordan cuestións relativas á súa liquidación logo da eliminación dalgúns índices como o IRPH bancos e caixas.
3- ¿Cal é a opinión do Tribunal Supremo?
En novembro de 2017, o Tribunal Supremo avalou o IRPH ao considerar que a mera referencia dunha hipoteca a un índice oficial non implica falta de transparencia nin abuso algún.
Con todo, tal como sucedese coas cláusulas adoito, o voto particular de dous maxistrados abriu a porta para que os consumidores buscasen o amparo de Europa.
En opinión de ambos, as entidades que empreguen o IRPH fronte a outros máis usuais como o euribor, establecerían o seu "alcance e funcionamento concreto, de maneira que o consumidor estea en condicións de valorar as condicións económicas que asume".
Aínda que o fallo foi favorable á banca, as discrepancias no Supremo impediron frear o debate sobre o índice, castigado por Audiencias Provinciais como as de Madrid ou Biscaia, para as que o IRPH prexudicou aos clientes en tanto que as entidades coñecían que "era máis conveniente" axustar os préstamos ao euribor. Finalmente, un xulgado de Barcelona elevou a causa a Luxemburgo.
4- ¿Que se dirime agora?
Desde a súa admisión a trámite, o Tribunal de Xustiza da Unión Europea (TJUE) estuda en profundidade a adecuación do IRPH.
Os aspectos que deberá aclarar son se é nulo ou ilegal, se ten que estar sometido aos mesmos controis de transparencia que outros produtos e se, de ser contrario aos bancos, cabería a posibilidade de conceder a retroactividad.
5- ¿Que din os clientes?
Asociacións de consumidores entenden que as entidades se cubriron de calquera posible abaratamento das hipotecas ao fomentar o uso do IRPH fronte ao euribor. Desde Asufin cifran en 25.000 euros o prexuízo medio por pago de intereses a estes clientes.
6- ¿Que opina o sector?
Fontes financeiras argumentan que o índice, asentado en España desde fai 25 anos, non fora cuestionado ata agora, e subliñan que esta pugna non pode ser comparada coa das cláusulas adoito, xa que non é cláusula do contrato, senón un índice oficial que non forma parte das condicións contractuais.
Neste sentido, o IRPH non podería ser obxecto dun control de transparencia nin de abuso en tanto que foi fixado conforme a disposicións legais.
Así mesmo, alegan que ao ser oficial e fixado polo Banco de España, é facilmente accesible para o consumidor medio, que dispón dunha escritura pública onde figuran as datas de revisión, o índice de referencia e o seu interese, e a cadencia de revisión, polo que non hai marxe para aplicalo de forma enganosa.
7- ¿Cales son os principais argumentos de defensa do sector financeiro?
Para a banca, este índice de referencia é elaborado baixo a supervisión do Banco de España, polo que as entidades non interveñen na súa configuración.
Igualmente, cren que a comparación co euribor é un erro non só polo período da aplicación do tipo de interese (IRPH, a máis de tres anos, e euribor a 12 meses), senón porque o diferencial que se aplica no primeiro caso é menor.
Ademais, non ve admisible a nulidade da cláusula porque o prezo resultante sexa máis elevado que outros índices como o euribor, entre outros motivos porque coñecer a súa evolución futura é imposible.
Respecto diso, o sector incide en que un rumbo retrospectivo non pode servir de pauta para valorar a transparencia.
8- ¿Que números manexan os bancos?
A gran banca española, grupo composto por Santander, BBVA, CaixaBank, Bankia e Sabadell, suma unha carteira hipotecaria referenciada ao IRPH duns 16.300 millóns. Segundo os últimos datos consultados por Efe, CaixaBank alcanza 6.446 millóns; Santander, 4.300 millóns; BBVA, 3.100 millóns; Bankia, 1.600 millóns, e Sabadell, 831 millóns.
9- ¿Cal sería o posible impacto?
De momento, só o banco de investimento Goldman Sachs calculou o posible impacto dunha sentenza desfavorable á banca. A tenor dos seus cálculos, de declararse nulo este índice, o sector podería ter que asumir un custo de ata 44.000 millóns.
10- ¿Cando se coñecerá a sentenza?
Segundo fontes xurídicas, tras coñecerse hoxe a opinión do avogado xeral, a sentenza do TJUE demoraríase dous ou tres meses máis.
