En menos de 15 anos brotaron en Galicia diversos proxectos para elaborar xeados artesáns con leite de granxas da comunidade como materia prima estrela e outros produtos de proximidade que dan sabor a este doce alimento. A súa chegada supuxo o nacemento e crecemento dunha actividade antes inexistente nun territorio sen a tradición heladera de países como Italia. Os seus impulsores souberon detectar un nicho de mercado por cubrir, no que o xeado industrial non era competencia, e acertaron. Bico de Xeado, Xeou!, Borboriño, The Bio Factory, A Central Heladera, Lonxa ou Xearte Brigitte son os expoñentes dun sector que logrou atraer e fidelizar padais
Hai tres marcas que completan todo o ciclo ao producir o leite en granxas propias e elaborar o xeado nos seus obradores, o que lles permite controlar o proceso desde o campo ata o punto de venda e ofrecer un elemento diferencial ao consumidor. Trátase de explotacións que un día decidiron buscar un produto co que dar valor engadido a unha parte do ‘ouro branco' das súas vacas e non depender en exclusiva da industria láctea.
O camiño abriuno Bico de Xeado cando empezou a dar os seus primeiros pasos alá por 2011. Desde entón, esta empresa radicada en Bergondo que se nutre do leite "de verdade" da Granxa O Cancelo en Miño creceu moito e este ano prevé fabricar uns 730.000 litros deste alimento da felicidade, que vende en cada vez máis puntos de Galicia e España. O proxecto impulsouno a Cooperativa Agraria Provincial da Coruña e foi un espello no que puideron mirarse os que chegaron despois.
É o caso deXeou!, a marca impulsada pola gandería SAT Seixas de Taboada cuxos xeados artesáns elabóranse na Ribeira Sacra. Decidiron reaccionar ante as "condicións discriminatorias" da industria e empezar a transformar en 2019 parte do seu leite nun produto "de calidade excelente". Esa é a súa aposta, por encima da cantidade e a expansión. As súas vendas, que crecen cada ano "de forma significativa e controlada", concéntranse fundamentalmente en diversos puntos da provincia de Lugo.
A aposta por dar valor engadido ao leite tamén está na orixe de Borboriño, o proxecto lanzado pola gandería Casa Castro de Sobrado dous Monxes con obrador en bMelide. Naceu, precisamente, dunha crise de prezos no sector. Tras analizar varias opcións, decantáronse por producir un "xeado con orixe" ao ver oco no mercado, cunha produción "moi pequena" pero unha esencia clara: a de ser "artesáns".
Estando en territorio do Arzúa-Ulloa, pasóuselles pola cabeza producir queixo, pero consideraron que "xa estaba moi explotado". E é certo que en Galicia a elaboración de queixo artesanal está copada polo Arzúa-Ulloa e o de teto, polo que abrirse paso e competir é máis difícil. Con todo, si pode haber nicho para propostas que se diferencien, algo que tamén ocorre co iogur.
O xeado artesán galego, o xeado premium
Ademais de por esa valoración, o ‘boom' do xeado artesanal nos últimos anos viuse favorecido polo feito de que o seu consumo é cada vez menos estacional. Aínda que o verán segue sendo a época de vendas por excelencia, existe demanda durante todo o ano, o que indica que a cultura do xeado foi cambiando.
Con todo, crecer non é fácil. Un dos hándicaps é o tranporte deste alimento conxelado, pois unha variación de dúas ou tres graos pode afectar á súa estrutura.
