O repunte do prezo da enerxía reactivou o debate sobre a necesidade dunha nova reforma do sector eléctrico, volvendo cuestionar aspectos como as cargas que se custean a través do recibo e o propio funcionamento do mercado almacenista da electricidade, que está a reflectir o impacto da transición cara a un mix con máis peso das renovables. Nas dúas primeiras semanas de setembro, o prezo do megawatt/hora (MWh) despuntou un 51% en termos interanuais, ata roldar os 70,8 euros, o que disparou as alarmas. Entre as causas: o menor protagonismo da eólica e hidráulica e o encarecemento dos dereitos de emisión de CO2 que pagan as centrais de gas e carbón, un aumento dos custos de produción que repercuten no prezo da enerxía xerada.
Aínda que é certo que as flutuacións da electricidade —que entre xaneiro e mediados de setembro repuntou un 8,5% fronte ao mesmo período de 2017— déixanse sentir no recibo, o seu impacto é limitado, pois o mercado só determina unha terceira parte o que paga un usuario doméstico.
O caso da industria é algo diferente, xa que os custos da enerxía marcan o 44% da tarifa, como explica o Grupo Agarra. É por iso que os aumentos que se dan no mercado lastran a competitividade de sectores electrointensivos como a siderurxia, o metal ou o químico.
¿Que son os dereitos de emisión de CO2 e por que afectan o prezo da enerxía?
Para reducir as emisións de gases de efecto invernadoiro, a UE activou en 2005 un sistema que obriga ás centrais de carbón e os ciclos combinados de gas a adquirir dereitos para cubrir todas as emisións de dióxido de carbono que realicen ao longo do ano para evitar sancións. En España, entre industrias de diversos sectores e instalacións de xeración eléctrica, unhas 1.100 plantas —50 en Galicia, entre elas as térmicas de Endesa nas Pontes e de Gas Natural en Meirama e os ciclos combinados de Sabón e As Pontes— están suxeitas a este réxime e copan un 45% das emisións, segundo os datos do Goberno.
Fernando Soto, o director xeral da Asociación de Empresas con Gran Consumo de Enerxía (Aege), explica que co prezo dos dereitos de CO2 a 21 euros por tonelada (en xaneiro eran 7), as centrais de carbón soportan un aumento dos seus custos de 19 euros/MWh, 8 no caso dos ciclos de gas, as dúas tecnoloxías que marcan o prezo no mercado eléctrico. "Isto fai que este ano sexa, por agora, o segundo máis caro desde a creación do mercado eléctrico, cunha estimación de prezo medio de 60,3 euros/MWh, un 16% por encima de 2017 e un 29% máis caro que o mercado alemán", indica Soto.
¿Cales son as perspectivas?
No medio prazo, descártase un abaratamento da enerxía, pois as proxeccións apuntan a que os prezos dos dereitos do carbono moveranse no rango de 35 a 40 euros entre 2019 e 2023 para acelerar a transición cara a enerxías máis limpas e propiciar o peche das centrais de carbón. "O obxectivo está a lograrse, pois os dereitos de emisións de CO2 están a encarecer a xeración fósil, que así perde competitividade e produce menos. Pero como non hai suficiente potencia renovable instalada, o prezo da electricidade sobe", constatan os analistas do Grupo Agarra, que explican que, aínda que é "unha mala noticia" para os consumidores, "ese prezo elevado atraerá investimento cara ás renovables". Con todo, a consultora vasca admite que o "o problema" é que o cambio de paradigma —que pasa por cubrir o 32% do consumo con fontes limpas en 2030 na UE— "levará tempo", polo que é probable que a luz "incluso suba máis".
¿Que reformas contribuirían a paliar a subida do recibo?
Ademais de actuar sobre compoñentes da tarifa regulada, isto é, o prezo voluntario ao pequeno consumidor (PVPC), como a fiscalidade e outros custos do sistema eléctrico que se cargan ao recibo, o mercado é o outro ‘pau' que o Goberno pode tocar. "Nesta última etapa, a urxencia por evitar a quebra do sistema e garantir a súa sustentabilidade supuxo postergar decisións moi importantes como o desenvolvemento do autoconsumo", sinala Grupo Agarra. A xuízo destes expertos, tamén "hai marxe para fomentar a competitividade no sector eléctrico" limitando a xeración por parte dun mesmo produtor de electricidade a un 10-12%; "aumentar a capacidade de manobra dos consumidores"; apostar polas renovables ou "reducir o poder que exercen as actividades reguladas relativas ás redes eléctricas".
No que toca á tarifa que pagan os usuarios domésticos, desde a Unión de Consumidores de Galicia (Ucgal), o seu secretario xeral, Miguel López Crespo, defende unha redución da carga fiscal. E é que ao imposto especial sobre a electricidade, do 5,11%, súmanse unha taxa municipal do 1,5% e un Iva do 21%. "Este é un ben de primeira necesidade, pois é imprescindible para desenvolver unha vida normal", recalca López, que demanda aplicar un Iva reducido á luz.
Todo indica que, de momento, o Executivo centrarase en mitigar o impacto da subida da luz nos colectivos vulnerables. "O Goberno traballa intensamente con todas as opcións posibles sobre a mesa para articular unha proposta rigorosa que situará ao cidadán no centro e que se axustará ao ordenamento", indicaron a AGN fontes do Executivo. Polo momento, do xiro que pretende dar Ribera en materia de electricidade só transcendeu que antes de que acabe o ano retirará o imposto ao sol que pesa sobre algunhas instalacións de autoconsumo.
¿Que demanda a industria?
Dado que a subministración eléctrica supón ata o 50% dos custos de produción dalgunhas industrias con gran consumo enerxético, a patronal Aege —que agrupa firmas como Alcoa, Megasa ou Ferroatlántica— demanda "reformular" o esquema de custos que se cargan á tarifa dos clientes de alta tensión de cara a igualar as condicións respecto de Francia e Alemaña. Coa vista posta na futura Lei de Transición Enerxética, Fernando Soto recalca que o sector precisa "que se fomenten os contratos a longo prazo a prezos competitivos, implementar os mecanismos de compensación existentes en Alemaña e Francia e consolidar a interrumpibilidade", o servizo polo que, a cambio de incentivos económicos, estas compañías reducen ou suspenden o seu consumo eléctrico cando o sistema ten que atender un pico de demanda.
Este ano, froito das poxas de potencia interrumpible que organizou o Goberno, a retribución que recibe o sector reduciuse un 40%. Segundo a Aege, o sobrecusto eléctrico soportado polas industrias españolas respecto das alemás é do 30%.
