A inestabilidade política na que España leva sumida desde que nas eleccións de decembro de 2015 se consumou o fin do bipartidismo poñendo de manifesto a nula cultura de pactos políticos, sumada á incapacidade dos partidos integrantes do Pacto de Toledo para sacar adiante as súas recomendacións o pasado febreiro manteñen no limbo a reforma das pensións. Mentres organismos como o Banco de España, a Comisión Europea ou o FMI chaman a adoptar medidas tanto pola vía dos ingresos como pola dos gastos —achegando, por exemplo, a idade real de xubilación á referencia legal—, o modelo segue tensionado por un cociente de dous cotizantes por cada pensionista no conxunto do país. Trátase dun nivel que en Galicia apenas alcanzan once concellos e que, no entanto, resulta insuficiente, pois moitos expertos ven como óptima unha proporción de tres traballadores por cada beneficiario dunha paga.
Dous anos e medio despois de que arrincasen os traballos preparatorios para revisar o modelo no Congreso, a actualización das pagas en base ao IPC anual segue sen estar recollida por lei. Tamén continúan no aire temas como a separación de fontes de financiamento —para que, por exemplo, cuestións como as prestacións por maternidade e paternidade se cubran vía presupostos en lugar de con cargo ás cotizacións—, a ampliación do período de cálculo das prestacións a toda a vida laboral ou a creación de novos tributos para inxectar recursos adicionais ao sistema.
Nun 2018 no que a Seguridade Social gañou preto de 565.000 cotizantes, os ingresos polo pago das cotas incrementáronse un 5,3% en España, ata os 114.915 millóns, unha cifra que, con todo, segue quedándose curta para cubrir as pensións contributivas, que consumiron 121.297,45 millóns tras despuntar un 4,8%.
A nivel territorial, a insuficiencia dos ingresos é unha constante que se repite en todos os territorios. Se o modelo actual non se basease nun sistema de caixa única coa solidariedade interterritorial como alicerce, só Madrid, Baleares, Canarias e Murcia poderían atender as súas obrigacións, pois a súa recadación bastou para cubrir a nómina das prestacións en 2017, o último exercicio para o que existen datos regionalizados pechados.
Ese ano, Galicia rexistrou un déficit próximo aos 2.000 millóns de euros, resultado de que os traballadores achegaron 5.581 millóns en cotizacións fronte a un desembolso superior aos 7.560 millóns para cubrir as pagas. Este desfasamento é consecuencia de que a comunidade conta con 1,02 millóns de afiliados que pagan as súas cotas, en tanto que cada mes o instituto público custea as 764.900 pensións contributivas que perciben 677.151 beneficiarios. E a nómina crece.
A actualización das pagas conforme ao IPC segue sen estar recollida por lei a pesar de que os traballos para a reforma empezaron en 2016
Con estas vimbias, Galicia ten un cociente de 1,51 cotizantes por cada pensionista, a segunda peor do país por detrás de Asturias, con 1,35. Do cruzamento dos datos de xuño extráese que mentres a media do Estado é de 2,21, só Baleares (3,41) e Madrid (3,01) terían a situación máis folgada, seguidas de Murcia e Canarias, empatadas en 2,67 cotizantes por cada perceptor dunha paga.
AMES. A radiografía é máis preocupante, se cabe, se a análise se fai a nivel municipal, pois en toda Galicia só Ames —na área metropolitana de Santiago— presenta a situación máis favorable, cun cociente de 3,41 contribuíntes. O dato garda unha íntima relación co feito de que é o concello máis ‘novo' de Galicia, pois a idade media da poboación a 1 de xaneiro de 2018 era de 39,6 anos. Nesta liña, todos os concellos que se achan na parte alta da táboa cumpren a máxima de ser ‘cidades dormitorio' nas que se instalan as familias que traballan nas principais urbes.
A pesar de que o emprego creceu un 2,4% o ano pasado, só once concellos teñen polo menos dous traballadores por cada pensionista. A mellora foi ínfima, pois en 2017 eran dez. Fronte a este grupo máis saneado, en 161 concellos, o 51,4% do total, os cidadáns inactivos son maioría. A situación máis extrema é a de Avión, onde residen 753 pensionistas, fronte a só 243 afiliados ao instituto público. En consecuencia, a idade media da poboación deste municipio ourensán, berce de emigrantes que fixeron fortuna en América do Sur, supera os 60 anos, 13 máis que a media galega.
Galicia ten un cociente de 1,51 cotizantes por cada pensionista, a segunda peor do país por detrás de Asturias, con 1,35
Ante este panorama, o secretario de Estado da Seguridade Social, Octavio Granado, incide na necesidade de impulsar políticas de apoio á natalidade decididas, ademais de estimular a chegada de inmigrantes novos para que co seu traballo axuden a asegurar o futuro das pensións públicas.
RETOS. Cadrar as contas é a pedra angular do debate. Tanto é así que aínda que en 2018 e este ano as prestacións volveron actualizarse por decreto en liña co IPC real —unha subida que alcanzou o 3% no caso das prestacións mínimas e o non contributivas—, a alza seguindo a evolución dos prezos segue sen estar garantida por lei.
No seu programa electoral, o PSOE contempla volver ligar ambos os conceptos, aínda que non se marca prazos. Tamén apunta á reforma do factor de sustentabilidade, cuxa entrada en vigor prevista para este ano aprazouse a 2023, cando a aplicación deste precepto axustará a contía das pagas á evolución da esperanza de vida. O plan de Pedro Sánchez, que segue en busca de apoios para a investidura, marca o reto de deseñar unha senda de cinco anos para superar e eliminar o déficit da Seguridade Social —que alcanzou os 18.286 millóns en 2018— con medidas que "garantan a sustentabilidade financeira a longo prazo".
