Grafitis: ¿canalladas ou expresións artísticas?

O endurecemento das multas este ano reabre o debate sobre as pintadas, que en función de como sexan poden decorar ou molestar
20190327-636893088675275627
photo_camera Grafiti pintado nun tren. EP

Para algúns son borranchóns que ensucian as cidades; para outros é a manifestación artística da rúa. O debate en torno ao grafiti é tan antigo como os aerosois de pintura, que xurdiron hai medio século para converterse en innegables aliados dos amantes do lenzo urbano. Cubriron de pintadas as paredes, túneles e vagóns de metro de Nova York, berce dun movemento que se estendeu progresivamente por todo o mundo occidental. A Galicia non chegaría ata mediados dos 80, inicialmente en forma de rudimentarios trazos que expuñan, como motivos principais, reivindicacións políticas, o nome ou alias do autor ou declaracións amorosas de dubidoso gusto. Foi na década seguinte, os 90, cando o grafiti erixiuse en meritorias composicións pictóricas da man dos primeiros profesionais do spray.

Claro que os amantes do aerosol sempre tiveron que facer funambulismo sobre a fina liña que separa a súa paixón da ilegalidade, ás veces pagando cos seus aforros o atrevemento de colorear unha propiedade que non é súa. Desde o 1 de xaneiro, os grafiteiros galegos deben extremar aínda máis as precaucións, xa que a Xunta modificou a lei do chan para que o pintadas pase a ser consideradas infraccións graves "sempre que exista reincidencia ou danos nos causados sexan irreparables", con sancións de ata 150.000 euros.

No resto dos casos que contempla este cambio legal, as sancións serán leves, partindo dos 300 euros. En todo caso, a Xunta recorda que non se trata dun veto a todos os grafitis: "Non será constitutiva de infracción a realización de murais e grafitis de valor artístico" en espazos públicos que "excepcionalmente cedan vos concellos a estes efectos" e "sempre que non prexudiquen a contorna urbana nin a calidade de vida dos veciños".

STREET ART LEGAL. Esta última puntualización que fan desde o Goberno galego non é casual, xa que en en o último lustro están a proliferar os proxectos municipais para converter as paredes menos vistosas dalgúns edificios —normalmente aquelas laterais e cegas— en lenzos sobre os que os grafiteiros estampan as súas obras, en ocasións de temática proposta polo propio Concello.

As sete cidades gastan ao redor dun millón ao ano en borrar pintadas e Renfe destinou 25 millóns só en 2018 a este fin

BanskyDous concellos que abanderan estas iniciativas son Carballo —co programa Derribando muros con pintura— e Ordes —con Desordes creativas—, nunha senda que seguiron practicamente todas as cidades e vilas galegas. Todos saen gañando: os grafiteros —polo menos aqueles con certo nivel— teñen espazos legais onde dar renda solta á súa creatividade e, á marxe do subxectivo dos gustos, non se pode negar que estes óleos do século XXI enchen de cor paredes que antes sucumbían ao desconche e humidades.

TRENS: PERIGOSA MODA. A nota negativa póñena aqueles grafiteiros que, a pesar dos intentos da Administración para facilitar que leven a cabo á súa paixón, seguen facendo caso omiso ás normas máis básicas de convivencia. E a eles vai dirixido precisamente o novo marco legal.

Os casos máis extremos son as pintadas como as que houbo na catedral de Santiago e outros bens patrimoniais de alto valor ou as que se realizan nos trens. As sete cidades galegas gastan ao redor dun millón de euros cada ano en borrar estas pegadas e no caso de Renfe, só o ano pasado gastou 25 millóns de diñeiro público en borrar pintadas de vagóns. A Garda Civil acaba de deter este verán en toda España a tres grupos de grafiteiros aos que atribúen 128 delitos por danos con pintura que superan o medio millón de euros, un deles, o máis activo, con base na Coruña.

O grafiti per se é ilegal, e se non é outra cousa. O risco e as multas tamén van implícitas e ata hai xente en prisión

No caso dos vagóns, ademais, non só é o custo económico o que preocupa, senón o risco para os propios grafiteros, que na súa execución deben estar en contacto con catenaria electrificada. Mención aparte merecen aqueles grupos organizados —autodenominados crews— que abordan un tren en marcha, como sucedeu no apeadeiro de Moeche, en Ferrolterra, onde unha vintena de encapuchados irrompeu na vía e obrigou a deter o tren para enchelo de pintadas.

"Para que haxa grafiteros artistas ten que haber tamén outros que ensucian"
Á xente gústanlle os murais cheos de cor e non os garabatos esparexidos anárquicamente, pero "para que haxa grafiteros artistas ten que haber grafiteros que ensucian", porque os profesionais "teñen que formarse antes practicando". Explícao unha recoñecida grafitera compostelá que, como é habitual nas lides do spray, prefire manterse no anonimato.

Ela firma co pseudónimo de Festa e comezou debuxando, apoiada nos seus estudos en Belas Artes. Iso influíu en que dentro do mundo do grafiti decantásese polo muralismo, é dicir, a variante máis pictórica —e civilizada—. "A min gústame pintar en sitios legais ou polo menos tranquilos nos que sei que non vou ter problemas", explica. Pero entende e apoia aos grafiteiros que proveñen da rúa, sen formación artística algunha, e que intentan estampar o número máximo de firmas posibles, sexa cal for o lugar. "O grafiteiro quere estar en todas partes, ser visto. É unha das máximas desta arte, que é como unha campaña de mercadotecnia persoal", comenta esta moza, que cita outro dos preceptos fundamentais desta cultura: "O grafiti per se é ilegal, e se non non é grafiti. Pode ser un debuxo precioso, pero é outra cousa".

Sobre as consecuencias que poden acarrexar as pintadas Festa aclara que "o risco forma parte diso e as multas tamén; incluso o cárcere". Ante a sorpresa do entrevistador, aclara: "Si, hai casos nos que grafiteros acabaron en prisión ao acumular sancións e non poder pagalas".

LISBOA, UN EXEMPLO. Pero, ¿non hai ningunha solución para traspasar esta práctica alén da lei? "Fai falta un control cultural. En Galicia hai moitos sitios abandonados, con muros feos, e moita xente desexosa de pintalos", opina esta grafiteira, que pon como exemplo Lisboa, "con moitísimas iniciativas" que embelecen a paisaxe urbana.

Pero tamén fai autocrítica e recoñece que "hai que saber onde pintar e onde non". "É un problema de educación. Hai xente que non aprecia o patrimonio, grafiteiros e non grafiteiros", conclúe.

Comentarios