Día 1 de xullo. Bota a andar oficialmente a tempada de alto risco de incendios en Galicia, este ano prorrogable ata o 31-O e coa imaxe da tráxica fin de semana de outubro de 2017 aínda no retrovisor. Na práctica, isto significa que desde este domingo hai dispoñibles unhas 7.000 persoas para patrullar e vixiar os montes, sufocar as chamas, limpar a maleza ou manexar algúns dos medios aéreos e terrestres habilitados polas administracións local, autonómica e estatal para facer fronte ao lume.
A cifra é para ter en conta, aínda que quizais pase desapercibida se non se pon en perspectiva. En certo xeito, a nivel autonómico a loita contra os incendios constitúe un sector económico en si mesmo que emprega a tanta xente como a campaña das rebaixas ou a factoría de Citroën en Vigo —sen contar auxiliares—, usada a miúdo como paradigma do emprego e a gran industria de Galicia.
A comparativa aínda se pode ilustrar mellor a nivel doméstico. Do total de persoal que mobiliza o Pladiga 2018 —son 5.767 efectivos propios de Galicia—, un total de 1.422 operarán de forma permanente en Lugo. Son máis dos que ten en nómina a fábrica de Alcoa en San Cibrao e supera incluso ás tres empresas con máis persoal na provincia (Limpezas San Froilán, Areal e Abante), segundo datos do informe Ardán 2018. E aínda hai máis: este persoal forestal triplica os 483 contratos asinados para as rebaixas de verán no comercio lucense, segundo Adecco.
Debe terse en conta ademais que a este dispositivo aínda habería que engadirlle os contratos que achegarán á campaña de alto risco o Estado, empresas ou o Exército a través da Ume —ata chegar a eses 7.000 en toda Galicia—, o que ofrece unha imaxe nítida da enorme dimensión económica que ten a economía do lume en Galicia.
De feito, tirando de informes de xigantes da contratación como Adecco ou Ramstad, só o turismo sería capaz de mobilizar máis contratos no verán, pero especialmente polo tirón das Rías Baixas, onde se esperaban unhas 30.000 altas para xullo e agosto. Nos casos de Lugo e Ourense esa cifra rebáixase á contorna das 3.000, o que achega moito máis ambos os sectores: turismo e lume. Sobre todo tendo en conta que este ano o operativo completo podería estar no monte durante catro meses, mentres que o sector vacacional apenas opera dous.
En definitiva, que Galicia disporá un verán máis de miles de brigadistas que se moven, comen, pasan a noite e gastan no seu día a día polos montes, dinamizando a economía do rural.
UN SECTOR EN AUXE. A extinción de incendios constitúe ademais un sector á alza. O seu nacemento remóntase á Administración Fraga, cando a Xunta, ante a perspectiva de que cada verán había máis incendios, decidiu por primeira vez destinar inxentes recursos económicos para tratar de atallalos, algo que en realidade foi "eficaz" pero non "efectivo". Esta complexa dicotomía acláraa o biólogo lucense afincado en Santiago Xabier Vázquez Pumariño, que argumenta que na medida que esa política tivo éxito, "que ou tivo", estaba a sementarse un futuro infestado de problemas. "O éxito actual é o que garante o fracaso posterior", resume.
A razón é que ante a súa eficacia inicial, a Xunta repetiu durante anos e anos as mesmas receitas contra o lume, pero con iso esqueceu acometer un cambio estrutural na propiedade e a xestión forestal, que era o que realmente se necesitaba. Ao contrario, seguiu apostando por ese esforzo investidor, que cada ano engole máis recursos económicos, para tratar de facer fronte ao lume apagándoo. "Pero chega un momento no que é incontrolable", apunta Pumariño, que sinala directamente aos factores climáticos, recordando anos recentes de actividade extrema como 2006 ou 2017.
"Galicia ten un clima dobre: por unha parte eurosiberiano, con moita precipitación e invernos suaves que provocan que a vexetación medre rápido; e por outro de seca estival, que adoitaba ser de dúas semanas con demanda hídrica, pero que co cambio climático vemos que pode prolongarse máis tempo", como ocorreu nese outubro negro do ano pasado.
Neste contexto, segundo a súa teoría, para que exista lume hai que combinar tres factores: alguén que peza, combustible para queimar e unhas condicións externas para que arda. Neste escenario, "o que pon lume só representa un terzo do problema", pero na práctica a maioría de esforzos da administración oriéntanse a atallar esa parte e obviar outras.
Unha dinámica que ademais non resulta moi fácil de modificar, porque a medida que os operativos de loita contra as chamas fóronse engordando ao longo dos anos en Galicia, o seu impacto —e dependencia— na economía foise facendo máis importante, así como o seu poder de presión e capacidade de negociación. A loita contra o lume consome hoxe en Galicia case 200 millóns de euros ao ano, máis do que move todo o marisqueo (66 millóns); e os ingresos de moitos fogares dependen dese traballo temporal verán tras verán.
¿HAI MAFIA FORESTAL? Con todo, que o lume xere economía á súa ao redor non debe traducirse de forma automática na existencia dunha industria do lume e, menos aínda, dunha mafia de o lume. Esta segue sendo unha afirmación un tanto arriscada, a pesar de que resulta unha obviedade que as chamas constitúen un negocio para algúns.
O Centro de Investigación Ecolóxica e Aplicacións Forestais (CREAF-UAB) publicou en Science que unha serie de especies animais e vexetais necesitaban o lume para sobrevivir: desde os eucaliptos para estender o seu colonización ata decenas de aves e mamíferos cuxa supervivencia depende da apertura de claros no medio do bosque, así como os depredadores que comen a eses animais.
Así que o ser humano, no seu afán por replicar á natureza, tamén conseguiu co paso do tempo que parte da súa estrutura social e económica dependa do lume. Ou dito de forma máis dixerible por algúns expertos: "Non todos perden cando arde".
Eses 7.000 efectivos que desde este domingo se despregarán polo monte, dos que a maioría son persoal da Xunta —pero tamén hai moitos de empresas de extinción como Seaga ou Tragsa— son o exemplo máis claro; pero nin moito menos son o único.
Dos 5.676 efectivos do Pladiga 2018, 1.478 estarán na Coruña, 1.422 en Lugo, 1.670 en Ourense e os 1.1.97 restantes en Pontevedra
A madeira queimada que se aproveita para pasta de papel tende a abaratase e, se se saca xunta e en cantidade, tira os prezos, o que prexudica ao pequeno propietario que vende pero beneficia ás grandes industrias que compran. Logo hai que pensar nas empresas de reforestación, os viveiros de plantas ou, como exemplo máis evidente deste 2018, os autónomos ou compañías con tractores-rozadora que traballaron día e noite limpando as franxas de seguridade ao redor de casas e estradas para dar cumprimento ao novo marco legal aprobado pola Xunta. En resumo, todo un armazón ao que o lume e a súa política non lle vén mal.
O que ocorre é que unha cousa é que exista un lobby que se beneficia das chamas e outra distinta é que ande polo monte prendendo lume, igual que as construtoras se benefician da guerra ou un atentado pero non apertan o botón das bombas. E quizais ao redor dese matiz vire boa parte da polémica dos últimos anos sobre a existencia ou non da industria do lume galega.
"É certo que convén facer esa distinción", aclara Vázquez Pumariño, que con todo introduce outro punto de vista neste debate relativo ao grao de implicación destes teóricos beneficiarios do lume no desenvolvemento do país e do rural. "O que non podemos é esperar que esa xente poña nada da súa parte, polo menos seriamente, para solucionar o problema dous lumes de forma eficaz". Sería como dispararse nun pé.
Foi a Xunta de Fraga a que empezou a dedicar diñeiro a loitar contra o lume algo que só funcionou a medias
CAUSALIDADE DO LUME. Pero se en Galicia, que ocupando só o 6% do territorio nacional é escenario do 30% dos incendios de toda España, non hai unha mafia ou unha man negra alentando este vórtice incendiario... ¿quen prende entón lume? O Ministerio de Medio Ambiente tratou anos atrás de arroxar luz sobre esta incógnita cun informe sobre a causalidade dos incendios cuxas conclusións ofreceron moitas obviedades e algunha sorpresa.
Entre as primeiras, contabilizou que dos 112.615 focos rexistrados entre 2001 e 2014, máis de 50.000 tiñan a súa orixe na actividade campesiña ou gandeira, ben por queimas de restrollos ou para abrir pastos. Para outros 40.000 non había explicación posible. E despois aparecían na lista os atribuídos a pirómanos (6.500), cazadores (3.500) ou vandalismo (3.200).
O curioso é que a estatística contemplaba á súa vez 44 lumes cuxa causa era cobrar diñeiro pola súa extinción ou restauración da zona queimada, 55 para baixar o prezo da madeira, 20 para forzar convenios, 88 para favorecer a produción do monte ou 112 para frear a creación de espazos protexidos. En conxunto son datos testemuñais, case simbólicos, pero ao mesmo tempo oficiais e reveladores de que ao redor das chamas tamén hai un negocio. E atendendo ás cifras de incendios, en Galicia debe funcionar especialmente ben.
