Galicia non se entendería sen as escolas unitarias. Nunha comunidade tan dispersa xeograficamente é imprescindible o papel dos colexios rurais para achegar a educación aos nenos repartidos polo rural. Ou polo menos érao, porque estes pequenos pasaron de ser miles a contarse por centos a medida que o campo se baleira para encher as cidades e desaparecen as barreiras en transporte e infraestruturas que, fai non moito, imposibilitaban que un alumno percorrese decenas de quilómetros para ir a clase.
Así as cousas, a figura destas escolas, que reúnen nunha aula a nenos de diversas idades, perde cada vez máis peso, como mostra o feito de que 110 delas pecharon o enreixado na última década en Galicia, de acordo cos datos facilitados a AGN pola Consellería de Educación. O balance inclúe a media ducia de unitarias que se viron obrigadas a botar o cadeado este mesmo verán en Carnota —dous—, Mugardos, Trazo, Cuntis e na zona rural de Vigo ao non cumprir o requisito dun mínimo de seis nenos. A maioría quedaron ás portas ao reunir só catro ou cinco.
Pero, ¿que pasa este curso con estes alumnos, xa prematriculados? "Son 26 e se lles asignou unha praza noutro centro próximo", responden o departamento que dirixe Carmen Pomar. Pero para a maioría deles, que xa cursaran o anterior período lectivo nas unitarias agora clausuradas, o traslado supón afacerse a utilizar transporte escolar e deixar atrás os antigos compañeiros para coñecer a outros novos. Non teñen por que ser aspectos negativos, pero si supoñen un cambio nas rutinas dos pequenos.
O CULEBRÓN DE TRABADA. Os mesmos esforzos teñen que facer os alumnos do Celso Currás de Trabada, que finalmente non puido esquivar o peche a pesar de que antes do inicio do curso reunira seis matrículas. O que pasa é que un matrimonio de Ferrol que se mudou a este concello atraído pola súa oferta de vivenda gratis a parellas novas marchouse ás poucas semanas, frustrando o empeño do consistorio.
Onde non fixo falta recorrer a incentivos de ningún tipo foi nas escasísimas zonas que rexuvenecen en Galicia. En Novo Mesoiro (A Coruña), Sagrado Corazón (Lugo), O Milladoiro, próximo a Santiago, e Arteixo, Educación autorizou construír novos colexios —non unitarios—. Tamén en Vilalonga (Sanxenxo) e Pazos de Rei (Tui). Son a outra cara da moeda.
"É un fito para Negueira poder volver ter unha escola tras sete anos"
A publicación da Xunta coas ordes de aperturas e peches de unitarias para este curso constata un feito insólito: xunto aos nomes das seis escolas clausuradas figura o dunha que segue o camiño inverso. Está situada o municipio menos populoso de Galicia, Negueira de Muñiz, en Lugo, con só 217 habitantes. Deles, só 7 teñen menos de cinco anos, pero son suficientes para que o colexio rural volvese abrir as súas portas o 11 de setembro. Sete nenos en todo un concello non son poucos, aínda que o poida parecer. Calvos de Randín, en Ourense, ten 2 nenos menores de cinco anos con 779 habitantes e Lobeira, en idéntica provincia, 4 pequenos con estas idades con 807 veciños. Pero o caso de Negueira ten truco: conta desde hai décadas con dúas comunidades hippies nas parroquias de Ernes e Barcela que revitalizan a natalidade. Ademais, o municipio gañou unha nova veciña, a mestra, unha muller nova que tamén oxigena a pirámide demográfica.
O alcalde de Negueira de Muñiz, José Manuel Braña, recoñece que os mencionados núcleos alternativos, vinculados produción ecolóxica, son "fundamentais" para que o municipio "logre o fito de abrir unha escola cando nos tempos que corren, os da España baleirada, ocorre xusto o contrario". Tamén confesa que "logo de sete anos co colexio pechado [desde 2012] custounos confiar en volver abrir", ata que nos últimos meses, cun "repunte da natalidade", comezaron xa a contemplalo como realidade e empezáronse a facer obras no edificio" de face a reinaugurarlo.
NON HAI QUE IR A ASTURIAS. Os máis beneficiados polo logro de Negueira son os nenos que xa ocupan os pupitres —aínda novos e impolutos— da súa escola unitaria. "Antes algúns tiñan que desprazarse ata o [veciño] municipio da A Fonsagrada e outros incluso a Asturias; dá gusto volver telos aquí", explica o rexedor.
"En Narón non sabemos por que Pedroso non pode abrir con seis alumnos"
A normativa que regula as unitarias en Galicia parece clara: as que en xullo non reúnan media ducia de alumnos non poderán abrir en setembro. No entanto, hai un caso que xera gran polémica, o da escola naronesa de strong <>Pedroso, desde a que denuncian que, a pesar de sumar seis matrículas para este período lectivo, a Xunta non lles permite reabrir. Botaran o ferrollo un ano antes, no curso 2018-2019, ao xuntar só a cinco nenos.
"Supoñiamos que voltariamos abrir pero enterámonos polo Diario Oficial de Galicia [nunha publicación a principios de agosto] de que non ía ser así. Non entendemos nada porque lle transmitíramos á Consellería de Educación que cumpriamos ou mínimo de seis cativos", explica Lorena Romeu, encargada do gabinete de prensa do Concello de Narón.
Desde o consistorio pediron entón explicacións ao departamento autonómico pero, a día de hoxe, seguen "esperando unha resposta" que tampouco lles chegou desde Valedora do Pobo, órgano ao que recorreron para que "aclaren a situación".
O Concello négase a falar dun transfondo político, pero indica que "na Xunta non recibiron á alcaldesa [do partido Terra Galega] cos veciños, pero ao candidato do PP [o expiloto de rallyes Germán Castrillón] se que ou recibiron para tratar ou tema".
Así as cousas, o consistorio prevé desprazar unha comitiva desde Narón a Santiago, coa alcaldesa á fronte, para plantarse na Consellería e obter unha "comunicación oficial" sobre a situación da unitaria de Pedroso, que por outra banda "está totalmente acondicionada para funcionar".
"Seguimos a facer mantemento nela e está lista para abrir mañá mesmo, ou único que falta son vos profesores [persoal da Xunta] e vos nenos", manifesta o Concello, á vez que lamenta que "eses rapaces que viven por Pedroso e vos arredores teñen que ir a outros colexios, algúns mesmo noutros concellos, e iso fai que se desvinculen dous seus amigos, a súa contorna e, en definitiva, do pobo".
