Blog |

A resurrección

A identidade galega naceu como a auga; metíase por onde podía ou lle deixaban, e como consecuencia construiu un universo fragmentario con algúns espazos vizosos e outros insolitamente baleiros.

"QUEREMOS EVOCAR, polo taumatúrxico poder dos monumentos que gardan as memorias fieis das vellas xeracións, a antiga Galicia, viva e parlante, para aspirar a unha completa resurrección ideal da nosa terra". 
Presentación da Comisión Xestora da Sección Arqueolóxica da Exposición Rexional Galega, 1908

62. Así se dirixen aos galegos en 1908 un grupo de intelectuais, encabezados polo cóengo Antonio López Ferreiro, solicitando a súa colaboración (ou sexa, cartos, pero tamén obxectos) para participar no que debeu ser o maior proxecto cultural pensado ata ese momento no país: a exposición da Sección Arqueolóxica, que se ubicaría no Colexio de San Clemente, ao tempo e como parte fundamental da Exposición Rexional Galega de 1909. A Sección Arqueolóxica desempeñou durante uns meses a función de auténtico Museo Nacional. Mentres noutros países se inauguraban neses momentos as súas institucións de nation-building, os galegos de principios de século viviron a excepcionalidade dunha mostra efémera, como unha romaría. Vin por aí a cifra abraiante de 10.000 obxectos. Moitos parecen. Pero as numerosas fotos permiten comprender o importante impacto: a selección de obras e pezas era estensísima. Algunhas recoñecémolas e son grandes estrelas dos nosos museos actuais. Outras parecen un pase de strip-tease: suxiren pero non chegan a se desvelar de todo. E parecen terse esvaecído nas brétemas do tempo. Máis de cen anos despois, o concepto daqueles eruditos abraia pola súa modernidade. Non podían entender a celebración do progreso técnico (a exposición rexional estaba moi financiada polas conserveiras) sen unha gran operación de imaxe cultural. "Queremos que tomen parte nesta obra rexeneradora todos os nosos: individuos e colectividades, grandes personaxes e humildes populares, as bulideiras urbes e as solitarias aldeas, os labradores, os pastores, e os mariñeiros; o mesmo de acá que de acolá, isto é, os galegos de hoxe e os galegos de onte".

"Todo mudou cando o home comezou a dicirse que non vivía na tradición, senón na Historia". 
Pierre Nora

63. Imparto unha conferencia na Asociación Cultural Alexandre Bóveda, na Coruña. É unha conferencia construída sobre a ausencia. A identidade galega está construída de acordo con dous vectores: o intanxible (a literatura, a memoria familiar), o degustable e o escénico (paisaxes, algunhas fachadas de monumentos). Malia dispormos de certo número de museos, e conservarmos unha parte significativa do noso mellor patrimonio moble, os obxectos están ausentes do noso imaxinario colectivo. Non é casual que na fundación do Museo do Pobo Galego, en 1977, este non se chamara o Museo das Tradicións Populares, ou o Museo Etnográfico de Galicia. A alma do pobo estaba contida na súa antropoloxía e etnografía, porque a Historia era problemática; os propietarios da historia había décadas que deixaran de pertencer ao pobo que inspirou o museo. O pobo galego vivía nos carros, nas dornas, nas gaitas, o pobo vivía no consenso dos traballos e dos obxectos con historias anónimas. Todo iso está cambiando, e de que maneira pode ser un símbolo dos tempos: o Museo do Pobo abre salas de Historia tamén. Na Coruña propoño dez pezas posibles para un Museo Nacional, que é o mesmo que dicir que para un imaxinario nacional. Defendo a vella estratexia das reliquias para a miña selección: un obxecto é sobre todo a súa historia humana, non un representante dunha tipoloxía. E porque ao contala constrúo unha tradición oral e esa tradición oral constrúe un novo espazo común. Sumar obxectos á identidade nacional é profundamente subversivo: abre novas preguntas, incorpora individuos, tráenos de volta toda esa parte do pasado á que nas fracturas do século se tivo que renunciar. Poderían ser outros obxectos? Sen dúbida ningunha. E iso é o bo.

O estrañamento é fundamental para comprender as cidades, os territorios e as persoas: conseguir o privilexio momentáneo de ver o mundo desde fóra para poder comprendelo

"O acto de exhibir trae con el unha dialéctica inherente entre as intencións do presentador e as experiencias dos expectadores. (...) Quen seleccionou que para quen é a pregunta que está no centro de todas as conversas sobre as exposicións". 
Kathleen McLean
64. Inauguramos en Santiago de Compostela a primeira das exposicións do proxecto Cidades no tempo, un proxecto promovido pola Consellería de Cultura e Afundación do que son comisario. Levo traballando no proxecto desde o 2020 e xa sei, por experiencias previas, que a percepción de que a exposición está rematada non é na inauguración, senón uns días antes. Hai un momento privado, rutineiro e imperceptible, no que dis: xa está. As paredes pintadas, boa parte das pezas colocadas nos seus pedestais, vitrinas colocadas; os interactivos executándose sós en modo probas para un visitante invisible. E de súpeto te decatas de que, desde a nada dun proxecto en Google Drive, agora tes unha cidade efémera diante dos ollos. E obxectos que nunca antes compartiran espazo mudan nunha narración tridimensional. En Santiago de Compostela no tempo souben que ese momento chegara cando se produciu o estrañamento. O momento de dúbida no que me preguntei se iso que estaba aí era a miña cidade. Esa era a sensación que quería provocar: como a cortina de aire acondicionado do Corte Inglés que me separa do mundo real e me predispón para outro. Por exemplo, para comprobar como o poder e a cultura se entrecruzan e se precisan na cidade, aínda que ás veces non sexamos conscientes da súa íntima relación. O estrañamento é fundamental para comprender as cidades, os territorios e as persoas: conseguir o privilexio momentáneo de ver o mundo desde fóra para poder comprendelo. Ten algo de taumatúrxico, que dicían os nosos vellos da Sección Arqueolóxica. E de resurrección ideal de mortos.

Comentarios