A LUZ DO DEZA ten unha composición secreta, coma a Coca Cola. Non para de xurdir artistas: Laxeiros, Colmeiros, Sucasas; Álvaro Negro naceu en Lalín en 1973. Parece recluído no ángulo escuro do mosteiro de Carboeiro para experimentar a milagre luminosa. Houbo exposicións de pintura entre as súas altísimas paredes, con coidado de non solapar os frescos locais, augados pola chuvia dos séculos.
Nunha visita que lle fixera atopei un señor singular e canoso, diría que medio monxe e medio cruzado. Informoume de que o rei Bermudo II dispuxo no 999 refacer os muros do cenobio que derrubara Almanzor. Tamén relaxo as súas normas benedictinas do santo de Nursia. Con todo; vestiu camisa de lá, hábito negro e escapulario. Este monarca fora exaltado como rei polos nobres galegos e portugueses en Santiago no 982 porque tiveran un encontronazo armado con Ramiro II. O humor de Bermudo perdera a cristiandade seis anos antes cando "enviou a súa filla Teresiña a Almanzor, quen a fixo escrava, e despois emancipou para casar con ela". O bispo Pelayo de Oviedo púxolle o alcume de Bermudo II, O Gotoso. O monarca cabalgou unha mañá temperá ata Ribadavia para render consulta co famoso "físico" xudeo Xoán de Covelas. Este prescribiulle "menos guiso de xabarín e máis legua diaria". Da atención que lle prestou non temos crónica, pero si de que Justo Pérez de Urbel salvou a súa memoria:
—Bermudo II foi un pobre rei atormentado na vida pola espada de Almanzor e na morte pola pluma vingadora dun bispo.
O rei deixouse morrer por un ataque cruel de gota no 999. Estaba obcecado con que era a cifra inversa do 666, número que baila entre o satánico e o fatídico.
Os freires artistas do Carboeiro non atoparon marco máis belo que as paredes espigadas e pálidas do mosteiro. O pintor Álvaro Negro estabapaseando por Roma hai uns anos cando descubriu un anticario especializado en marcos históricos de cadros. O pintor de Lalín regresou a esa tenda para aprender sobre as táboas que delimitaban as pinturas ata o século pasado.
—Tras varias visitas descubrín que o propietario era un experto en tipos e épocas de marcos.
Acabou por comprar marcos de centurias xa vencidas, mesmo algúns do século XVI. "Os anteriores son de coleccionista, de prezos que non podo pagar", confesoume hai uns días. Falamos da súa exposición Traza, que está na galería coruñesa Vilaseco. Os marcos foron importantes para dotar de luz aos lenzos antes de que se inventase a iluminación forzada. Eu descoñecía ese coleccionismo. Sabía que a galería Gemälde de Dresde, fundada en 1746, ten 1.400 pinturas co mesmo marco de madeira gravada e dourada. Goethe visitou ese museo en 1768:
—Saín impresionado polos marcos deslumbrantes, que apenas cambiaran desde o día en que foran dourados.
A conversa con Álvaro Negro reveloume a importancia dos marcos nos cadros que amosa en Vilaseco. No século XVIII o marco era secundario. En outubre de 1746 Augusto III, rei de Polonia e fillo do Elector de Saxonia, comprou ao duque de Módena cen pinturas para a súa galería de Dresde. As teas foron enviadas a Gëmalde nunha dilixencia revestida nas paredes interiores por algodóns humedecidos en aceite italiano. O centenar de marcos quedou na cidade do vinagre para facilitar o transporte. Por iso, o monarca polaco encargou marcos para eses cento de obras. Xa metido en gastos, ampliou ás 1.400 que expoñía.
O deseñador Pepe Barro mándame o seu último libro, 1973. O ano decisivo. A obra ten unha portada negra con dúas letras 'd' que se encabalgaban para formar unha letra ‘b’. As portadas e as contraportadas son os marcos dos libros. Cincuenta anos despois de empezar a súa carreira, Pepe Barro corre cara a atrás. Déixase caer en 1973. Foi o ano en que se inclinou polo deseño como asunto laboral. Cando tes 16 anos a vocación é camiñar por un páramo entre un enxoival de néboa. Xurdiu unha luzada; por veces aparece tarde, por veces nunca. Pepe Barro atopou Galicia, disparada cara ao seu futuro, en Madrid. Coñecera a Reimundo Patiño no verán 1971 e volvera visitalo catro estacións máis tarde.
—Voltei no verán de 1972 para botar unha semana enteira visitando a galería Redor, onde Patiño tiña o taller. Alí estaban penduradas as viñetas murais de O home que falaba vegliota: arte de vangarda, cómic mural, irreverencia, humor, crítica social,... e todo en galego. Dúas veces underground. Un tesouro na rúa madrileña de Claudio Coello.
Nunca mellor escola. Patiño era lúcido, perspicaz, talentoso, sutil, penetrante e intuitivo. Morreu en 1985, cando case nin empezara a inventar unha vangarda, a súa.
A súa influencia desatou o deseñador que era Pepe Barro. "Regresei a Galicia con pranchas de linóleo e un xogo de gubias; trouxen tamén imaxes impactantes que vira en Redor". Con ese impulso gravou linóleos con textos de Darío Xohán Cabana, un cartel de Castelao, outro para a mostra Cómic Galego, un máis para o Grupo Ornitolóxico Galego,... antes de de facer o necesario viaxe a Barcelona, Venecia do deseño nos 70.
O xoves fun á Coruña. Cando entro en coche pola avenida de Alfonso Molina penso que nesa cidade, en 1476, Isaac de Braga, encargou ao escriba Moisés Ibn Zabara un Antigo testamento. A coñecida como Biblia Kennicott ten escrita sefardí iluminada e foi encardenada en pel de cabra importada de Marrocos.
Adiantei a bobina vinte anos, ata chegar a ‘1993. Un ano en fotografías’, a exposición do fotógrafo de moda Steven Meisel. A dársena coruñesa viste do azul inventado polo pintor Yves Klein. A sala de exposicións que asentou a fundación de Marta Ortega no porto parece un futuro soñado nos anos 90 que nunca chegou. É unha nave espacial con aires de contenedor portuario. Está feita do mesmo metal puído que a armadura que protexía a Bermudo contra as espadas que lle enviaba Ramiro. Sabía que o neno Steven ignoraba os xoguetes para divertirse debuxando modelos e actrices, sabía que o rapaz Steven escapaba de clase no seu instituto de Nova York para fotografar rapazas bonitas con blusas bonitas nas rúas sucias e vividas do Nova York dos 70.
Para acceder á mostra abro a porta da escuridade que permite regular a luz. Durante o monento ancho que tardei en atravesar ese limiar puiden sentirme un pintor bizantino que vai iluminar libros de oración. Dentro, atopo imaxes grandes de modelos preciosas ou singulares. Recoñezo unha boa parte das caras, lembro unha parte exigua dos nomes. Pasaron trinta anos. A exposición está cargada de personalidade. Todo se inclina cara ao feminino, tamén os homes. Son rapaces pálidos que se aman tras ser abandonados pola fortuna nun descampado. Unhas modelos déitanse nos diváns do Hollywood dos grandes estudos. Outras posan sexualmente ou coas cadeiras quebradas, ás veces fuman e por uns segundos parecen felices.
