Blog |

Nin arre nin xo

Ou como o himno conta máis sobre nós mesmos do que pensamos

OÍDO


OUTRO DÍA volvín cantar nun acto o himno. Ao facelo pensei na cantidade de tempo que pasara desde a última vez, ben antes da pandemia. Conforme tronzaba desacompasado  fogares de Breogán, morto de vergonza, volvín reparar en que o meu silencio cantor non fixera máis que ben ao mundo: cada ano que pasa desafino máis, e se ben a memoria nunca me falla nos versos, os endemoñados retrousos —como se chamará iso?—concibidos por Pascual Veiga —transpareeee-e-e-eeen-te— provócanme, ao tentar resolvelos coa miña gorxa, tanto estupor como vergoña. Pensaba que a miña mala sona musical xa ficara ben asentada en Carnota a noite na que subín a horas imposibles a improvisar no palco da orquestra en Caldebarcos, pero os homes sempre temos oportunidade de profundar na nosa miseria.


VISTA


O día era solleiro e a ocasión solemne. Da organización do evento repartiron papeliños coas letras do himno, aínda que ao principio pensei que eran recordatorios como de velatorio. Lóxico: no tempo no que foran escolarizados os participantes o himno aínda se cantaba polo baixo, de se cantar. Volver entoar Os rumorosos feat. Pascual Veiga foi como cando se revisita un filme: xa se ve algo distinto. Desta volta sorprendinme da combinación entre aqueles versos e a resposta dos presentes. Agás algúns militantes da causa, o noso coro era irregular, temeroso, só se animaba cando aparecía Breogán. Viñéronme á memoria tantas interpretacións vividas desta canción opaca e de tonada complexa: xente calada ao carón de xente que canta entusiasmada, versos musitados e non comprendidos, un ridículo colectivo que aceptamos como normal pola forza do costume. Temos un himno no que a primeira estrofa non di nada. O máis singular do texto son os cualificativos que dedica a un malvado difuso: «iñorantes», «imbéciles» e «escuros». Está moi ben porque como non especifica a quen llos dirixe, podémolos personalizar coas nosas inquinas persoais. Un himno que a xente non canta ou mal canta. Un himno para escoitar desde a butaca mentres outros cantan. Un himno que nin arre nin xo.


OLFACTO


Ao montar no coche escoitamos no Youtube Deus fratesque Gallaeciae, o himno publicado en 1911 por Alfredo Brañas e musicado por Luís Taibo García, e que cantaran os Ultreias ao navegar ao desvío polas rías entre arrecendos de marea baixa. Soaba a versión de Suso Vaamonde. Sorprendinme seguindo a canción, sen medo a facer o ridículo, con esa melodía simple de excursión de oitavo de EXB, con palabras alentadoras, que eran como un paso tras doutro nunha marcha, e un ritmo que convidaba a cantala en común. Brañas sabía o que facía. Na súa letra non parecemos ofendidos, aínda que non fuxe do problema do fondo e propón a súa solución (os de Castela son castelaos / os de Galiza galegos son, pero non somos, como españoles / nin eles amos, nin servos nós). Os himnos de Brañas e Pondal teñen moito en común: o celtismo do seu tempo, o partir dunha inxustiza colectiva, a paisaxe como cerne da nación. Pero no que en Pondal é simbólico e mítico, en Brañas é concreto e máis ou menos histórico. E, sobre todo, neste a letra pégase. Co himno de Brañas non farían falta papeliños. Lembraríase como nos acordamos da Saia de Carolina ou de Negra sombra, case por combustión espontánea.

Que poder o dos himnos: naceron para celebrar os deuses e remataron glorificando os pobos dos homes.


TACTO


Nesa marabilla que é Momentos estelares de la Humanidad (Acantilado, 2002), Stefan Zweig traza, con verbo vibrante, o nacemento da Marsellesa, o himno francés que compuxo o capitán Rouget de Lisle para entreter aos convidados a unha cea do alcalde de Estrasburgo. A canción foi agradecida cortesmente na velada, e pasou sen moita gloria ata que foi recantada por un corpo de exército en Marsella que entrou a París con el na boca. Prendeu como a pólvora, case literalmente. Zweig amosa como hai un momento no que a identidade se volve canción, como o sentimento colectivo se resume nunha tonada, se cadra como iso pode cambialo todo. Que poder o dos himnos: naceron para celebrar os deuses e remataron glorificando os pobos dos homes.


GUSTO


Repaso a historia do himno galego co capítulo O himno. Historia, texto e música de Os símbolos de Galicia (Consello da Cultura Galega, 2011), preparado por Manuel Ferreiro e Fernando López-Acuña. Non houbo unha oferta escasa de textos, pero a de Pondal sen dúbida era a máis meritoria desde o punto de vista literario. Outra boa opción, o himno de Acción Gallega, de Cabanillas, non podía ser: alentaba á guerra civil interna. En Galicia somos moi de confundir clase social con país, pero alguén tivo algo de sentido. Outras opcións eran ridículas, como o himno promovido por Jaime Solá desde Vida Gallega para desposuír a canción de todo sabor político, e que parecía unha sátira da Galicia contemporánea concibida por Chévere. Ao ver todo isto en perspectiva decátaste de como o texto de Pondal, ao beirear as palabras importantes dos himnos do XIX sen miralas de fronte, parece o mesmo retrato do país. Fronte ao uso de liberdade ou independencia, Pondal emprega o eufemismo «redención», que nos vale para todo. E no canto da tiranía tan presente nos himnos de liberación, Pondal prefire falar dos iñorantes —así que era un problema de falta de cultura?—. E fronte a comprensión universal do texto, Pondal opta por localismos eufónicos como arume arpado, e por metonimias non doadas, coma os rumorosos. E Veiga fai o mesmo na música, escribindo complexidades melódicas que deixan atrás voces como a miña.


VERBO


No principio, xa nolo dixo o evanxelista Xoán, está o verbo. Non imos outorgar capacidades taumatúrxicas a unha canción. Pero non deberamos subestimar o seu poder para convocar e unir. O himno de Pondal semella nacer desa inercia do país polos consensos mornos que dan lugar a aceptacións tácitas. Pero o problema da aceptación tácita é que como se chega a ela por renuncia, buscando vías intermedias, nunca se asume nin ninguén se fai responsable delas. Así que o momento do noso himno nos actos sempre é incómodo e triste. Moitos calan porque non o saben, algúns musitan vacilantes porque non saben a letra, pero tentan acompañar achegando unha porción de decibelio, outros dalles vergoña cantar en voz alta e facer o ridículo, e un pequeno grupo de irreductibles procura compensar o desastre sonoro con voluntarismo. Unha pura metáfora do país. Éxito institucional pero fracaso popular. Pregúntome que tería pasado de adoptarmos o himno de Brañas e ver canto poder se agachaba dentro desa canción, cando os himnos aínda tiñan un sentido que hoxe xa non teñen. Ben pensado, se cadra, chegar bater cos rumorosos era inevitable.

Comentarios