Blog |

Pantasmas aleatorias

Novelas onde a intención é o que conta —ou o que non conta—. Aldeas que soñan unha paisaxe que xa non existe. Luces de casas que se prenden só cando as atravesan corzos e xabaríns.

EU ALPORIZAREIME e clamarei xustiza fronte o bispo de Compostela, Diego Xelmírez. É un simple, non se enterará de nada”. 
Garcia Saénz de Urturi, Eva. Aquitania. Planeta, 2020.

5. A ficción de Eva García Saénz de Urturi sobre de Leonor de Aquitania, unha das grandes europeas do século XII, incorpora como parte do cóctel comercial o Camiño de Santiago, coa morte do pai da protagonista, o duque Guillermo de Aquitania, durante a súa peregrinación a Compostela. Na trama, Leonor pensa que o seu pai foi asasinado. A súa angueira vaise facendo máis e máis inverosímil conforme avanza a lectura do best seller. A novela, ao meu ver, ten tres grandes méritos: o primeiro, falar en moitas ocasións de Compostela sen incluír en ningún momento a palabra Galicia, que xa é difícil e hai que recoñecerllo. O segundo: que Manuel Murguía conseguira colarlle á autora, 140 anos despois da súa primeira publicación, que o romance de Don Gaiferos de Mormaltán é medieval e non un fake novecentista. O terceiro, delicioso, é que poña en boca do duque Guillermo iso de que o "bispo" (sic) Xelmírez é un simple. Porque sería plausible que Guillermo de Aquitania opinase de Xelmírez como un raposo, un cabrón ou mesmo un desgraciado, pero o de simple non creo que se lle pasara pola cabeza. Nin a el nin a ninguén na Europa da época.

“No ano 2016 Carballeda de Valdeorras presentaba o segundo maior PIB por habitante entre os concellos galegos, só superado por Arteixo”. 
Análise da minaría e fabricación de produtos minerais non metálicos. Instituto Galego de Estatística, 2019.
6.  Estamos en Casaio (Carballeda de Valdeorras). É unha paisaxe en parte ausente. Unha bonita aldea da montaña ourensá de 200 almas, asediada polas canteiras de lousa. Hai un Casaio que foi e que nunca volverá, e un Casaio de futuro incerto, cando remate a febre da lousa, todas estas empresas pechen e suceda o que sempre pasa na minaría: que non fique nada. Os únicos negocios son un moi modesto bar e unha tendiña. Tamén uns rapaces acaban de arrincar un heroico proxecto: un albergue para amosar o que hai máis alá das canteiras -que é moito-. Escaso balance económico para o único concello de Galicia que lle fai sombra en produto interior bruto por habitante a Inditex.
E sabemos que pasará no futuro. Os galegos do ano 3000 recibirán fondos da Unión de Continentes para crear un Parque Monotemático da Lousa e así reverter a imparable marcha migratoria. Encheranse os montes de sinalética intelixente, instalaranse lucidas -ou lúcidas?- pantallas hologramáticas diante dunha das explotacións. As rotondas aéreas incorporarán monolitos flotantes feitos con grandes fragmentos de lousa das escombreiras agochadas entre a vexetación feraz. Pasados quince anos, e ante a indiferencia xeral, as pilas de hidróxeno dos dispositivos esgotaranse, e unha nova xeración de silveiras mutantes devorará todo. O Parque Monotemático da Lousa pasará el mesmo tamén a ser unha capa máis deste universo de estratos arqueolóxicos.

“Un dos elementos máis interesantes atopados nos traballos foi un conxunto de 6 pilas secas de zinc-carbono. Estas pilas puideron ser utilizadas para diversas funcións no contexto da Ciudad de la Selva. As nosas hipóteses son que foron usadas ou ben para lanternas eléctricas, ou ben para unha radio”
Memoria da escavación de chozos da guerrilla antifranquista Ciudad de la Selva. Carlos Tejerizo e Alejandro Rodríguez, 2019.
7. Os investigadores da asociación científica Sputnik Labrego practican en Casaio o que se coñece como arqueoloxía en comunidade ou arqueoloxía pública. Ou sexa, incorporar ás comunidades locais no proceso de produción do coñecemento científico, e na xestión do seu propio patrimonio. Isto soa moi teórico, pero as consecuencias prácticas poden ser extraordinarias. A partir da experiencia como cazadores, algúns veciños de Casaio concibiron algo prodixioso. Nos antigos chozos da guerrilla, situados nunha montaña enfronte da aldea, instalaron focos que se cargan con luz solar e se activan co paso dos animais salvaxes ou cando hai moito vento. Pola noite, os chozos aluméanse de acordo coa natureza, prendendo aleatorios no medio dos distantes cavorcos e montañas. O espectáculo vese desde a aldea como nun cine privilexiado. As luces emulan o antigo código de sinais lumínicas co que os guerrilleiros se comunicaban de val a val. Agora parecen mensaxes intercambiadas entre pantasmas da posguerra. O resultado engaiola e non hai nada igual. "Cando prenden esas luces parece que os guerrilleiros aínda non marcharon de alí", resume un veciño

" 'La montaña herida' [de José María Castroviejo] é un libro moi ben escrito, con fermosas descricións, pero absurdo no mellor dos casos. Nin máis nin menos ocúpase da guerrilla nos montes galegos despois da Guerra Civil como se se tratara dun conto de fadas". 
José Ignacio Gracia Noriega en La Nueva España (04·03·09)
8. En Casaio explico como teño detectado que na tradición oral nazis e guerrilleiros se incorporan a un acervo de relatos que rondan o máxico ou o mítico, e que esa lóxica trasladouse ás primeiras tentativas literarias sobre a guerrilla en Galicia, precedentes de filmes coma O labirinto do fauno. Tamén levei ese xeito, algo agachado, á miña novela O exército de fume, que podería ser lida tamén como unha historia de labregos contra mouros. A ficción La montaña herida (1981) de José María Castroviejo, sobre a guerrilla nos Ancares, é un libro estraño e valioso, o seu último publicado. Crepuscular, dunha violencia insólita no autor, nel un rei corvo con cen mil acólitos anuncia a morte do xefe dos guerrilleiros.
Cunha copa da xenebra de Casaio, un licor duro feito con xenebreiro desas alturas, escapo un momento da conversa colectiva e apóiome só no mirador do albergue, observando os montes da Cidade da Selva, onde se agachaban os guerrilleiros. As nubes libran por un momento. Unha luz prende aló no fondo. Outra aparece algo máis lonxe, no cu dun caborco. E unha terceira destaca na dorsal. Xuraría que esta última vai esvarando pola costa, como se un corzo a levara no lombo. Toda a maxia que lle poñamos á guerrilla é pouca.

Comentarios