ALGO SE move na literatura galega e, polo tanto, na edición de libros en galego. Como saberán os lectores veteranos, esta columna viviu disociada durante máis dunha década: case sempre foi unha peza en galego sobre un libro en castelán dada a escaseza de obras publicadas na nosa lingua que cumprisen os criterios de calidade e diversidade —ensaios ou clásicos de recoñecido prestixio—.
Algo se moveu coa pandemia e ao galego comezan a chegar xa non só obras de calidade illadas senón mesmo long-sellers que ocupan os lugares máis altos das listas dos mellores libros do século XXI. É o caso de O ano do pensamento máxico, da xornalista e novelista californiana Joan Didion, que publicou hai unhas semanas Rinoceronte e que é para moitos, entre os que me conto, o mellor libro de non ficción escrito nos últimos vinte anos.
Dada a popularidade da obra sería fachendoso tentar innovar na análise. Estamos a comezos da década dos 2000 e Didion é unha das grandes voces da cultura estadounidense... pero pasa por un difícil momento persoal, xa que a súa filla —que ten un nome moi galego, en realidade, Quintana— sufriu unha xeira de graves enfermidades que a manteñen na UCI dun hospital, nunha loita entre a vida e a morte. No penúltimo día de 2003 ela e John Dunne, o seu home, despiden á filla no hospital e van á casa cear. De súpeto, Dunne cae fulminado cun ataque ao corazón mortal.
A narración de Didion desenvólvese, polo tanto, durante o ano 2004. Non recolle o triste final de Quintana Dunne, morta en agosto de 2005. O libro non estaba publicado daquela, mais a autora non quixo facer cambios nel, o que deixa unha sensación de traxedia en marcha desacougante e resulta todo un acerto para o lector dos 20.
A noción de pensamento máxico pode semellar esotérica, pero non pertence a este terreo senón ao da antropoloxía
A noción de pensamento máxico pode semellar esotérica, pero non pertence a este terreo senón ao da antropoloxía. En Didion ten dúas expresións: a primeira, cara atrás, fai padecer á autora ao pensar se algo podería ter feito para evitar o pasamento inmediato de Dunne –ata chegares á racional conclusión de que era imposíbel, dada a grave enfermidade cardíaca que este sufría; a segunda, a máis frecuente, forma parte do proceso de dó e forma o núcleo da obra ao se mesturar co proceso do loito.
Como moi ben constata Didion, todos imos morrer pero a morte aínda ten algo de tabú nas nosas avanzadísimas sociedades. O ano do pensamento máxico triunfou e tivo centos de miles de lectores porque é un grande libro e un grande testemuño, si, pero tamén porque enche un baleiro: o da literatura sobre a experiencia da morte repentina e brutal e a súa superación nun proceso que mestura natureza e intelecto.
O último elemento que fai imprescindíbel o libro –unha das grandes novas na lingua galega este ano– é o seu estilo. Didion foi unha autora de novela pero a crítica non a sitúa no cumio desta arte –haberá que facerlle caso aos críticos xaora– senón entre as voces máis senlleiras do xornalismo literario e con toda xustiza. As verbas da autora son limpas e claras, sempre informativas e analíticas, e teñen a dose xusta de emoción: a que se precisa para que en cada páxina un sinta unha picada nas tripas sen que haxa aturuxos que desborden a emoción e leven o libro a un lugar ao que claramente unha voz xenial como a de Didion –e a de Eva Almazán, por certo, a súa tradutora á nosa lingua– non quixo nunca levalo: o do drama sen contención.
