Opinión

Planeta Mar

TEÑO UNHA relación problemática coa pataca doce. Despois de fracturar unha man nun desafortunado accidente no outono, comezaba a mellorar dos meus problemas cando pelei un destes tubérculos... e rematei por descubrir que tiña outra rotura.

O asunto converteuse nunha brincadeira amábel entre un servidor e Emma, a miña fisioterapeuta... E fixo que torcera a faciana cando comecei a lectura de Un mar sin límites, a obra mestra do historiador David Abulafia sobre a historia universal dos mares que publicou hai pouco a Editorial Crítica.

E é que as patacas doces son unha peza chave da historia antiga dos mares. Trátase dun tubérculo de inequívoca orixe americana... pero que se ten atopado en xacementos polinesios, a miles de quilómetros de distancia e fóra das rutas naturais relacionadas coas correntes que cruzan o Pacífico. E Abulafia e centos de historiadores preguntan: como demo chegou a pataca doce a Oceanía? A resposta, descartadas as parvadas do Kon-Tiki, non está nada clara.

Que unha planta non demasiado importante na historia da humanidade protagonice varias páxinas dun libro de Historia dá a medida do titánico esforzo de Abulafia, quen complementa con este traballo o dedicado ao mar Mediterráneo na década pasada. Un falar o de ‘complementar’, xa que estamos perante unha obra monumental: máis de 1.200 páxinas de texto nun formato que non é precisamente cómodo polo tamaño e peso.

Este esforzo correspóndese coa importancia dos mares na historia da humanidade, decote menosprezada ou pouco atendida. Como sinala o autor, o mesmo nome que lle demos ao noso planeta é errado: denominámolo Terra cando o sólido emerxido só supón o 35 por cento da superficie —e isto se contamos a Antártida— e a auga todo o demais.

Hai unha razón para o relativo esquecemento: os seres humanos tardamos moitos milenios en dominar os rudimentos da navegación alén da cabotaxe, a viaxe que se fai seguindo a liña da costa, e as singraduras marcadas polos ventos dominantes e as correntes. Malia isto, o libro de Abulafia non descoida o período anterior á interconexión dos océanos, levada a cabo por Colón, Vasco da Gama e Magallanes, e de feito pódese dividir en dúas partes de lonxitude similar, marcadas polas cada vez máis admiradas viaxes do almirante eunuco chinés Zheng He, quen alcanzou as costas de Zanzíbar, actual Tanzania, sen ousar ir máis alá, o que probabelmente tería cambiado o mundo tal e como o coñecemos.

Tamaño, peso e esforzo relaciónanse na obra do profesor de Cambridge con profundidade e isto convértea nun desafío mesmo para o lector especializado. Non estamos perante a típica lectura lixeira de verán senón diante dun libro que pode esgotar a calquera. Os detalles amoréanse, hai que se deter cada pouco a reflexionar criticamente e é posíbel que o proceso de lectura se demore máis do cotián ou mesmo se interrompa para deixar sitio no medio a outras lecturas.

O que non debería facerse en ningún caso é abandonar por completo o libro. Nun tempo no que se tende ao chío, ás mensaxes tan breves coma simples, a unha imaxe que substitúa á palabra no canto de complementala, á falla de rigor na información, é un alivio mental atopar obras que sentan cátedra nunha materia, ás que recorrer continuamente e ás que o amante dos libros sabe que poderá recorrer dentro de décadas sen que se perdese o esencial dos seus argumentos. Ata ese cumio chegou David Abulafia e a el convídanos a subir aos lectores, coma se fose un Everest, complicado pero cuxa conquista significa unha lexítima fazaña.

Comentarios