Os seus artigos -cada vez máis esporádicos- e as súas reflexións ao redor da evolución da imaxe son sempre dignos de ter en conta. Gubern, catedrático de comunicación e tamén experto en cómics, foi guionista de Dragón Rapide, Espérame en el cielo e coautor, con José Luis Garci e Angel Llorente, de Volver a empezar, o primeiro Óscar da historia a unha película española en 1982.
En 1994 recibe o encargo de dirixir o Instituto Cervantes de Roma. E na súa breve estadía, o Vaticano ponse en contacto con el para formar un selecto grupo de expertos que asesoren á Filmoteca Vaticana, unha institución fundada en 1959 e cun arquivo tan rico como celosamente custodiado. A finalidade da Filmoteca é celebrar o centenario do cinema con varias actividades, entre a que está elaborar unha selección de títulos que sería enviada como orientación aos fieis e aos programadores culturais dos cineclubes católicos. Durante as pausas das reunións da Filmoteca Vaticana, Gubern escoita os rumores de que neses arquivos foi a parar a propaganda antirrelixiosa do leninismo, nas orixes da Unión Soviética. O seu instinto investigador lévalle a indagar sobre esas filmacións, o seu estado e o seu contido. Pronto entende que todo é un mito: "Deixo constancia de que nunca as vin".
Un cinéfilo en el Vaticano (Anagrama) é un libriño ameno e lixeiro sobre as experiencias vividas nas tripas dunha organización opaca e conservadora. Gubern, como ateo, pregúntase varias veces se a súa achega terá algún valor real nas cabezas dos seus compañeiros, ou se está a cubrir a cota de disidente. O mellor do texto é a revisión que Gubern fai sobre a relación do cristianismo coa cultura da imaxe. Como o pictograma do cordeiro e o peixe foron fundamentais para crear todo un culto ao redor da figuración, e da súa separación da representación hebrea orixinal. A lexitimación sobre a representación de Cristo, explica Gubern, resolveuse moi pronto. No II Concilio de Nicea (787) lexitimouse a veneración de imaxes sacras, «pois a honra rendida á icona alcanzaba ao prototipo representado nelas». Así se estableceu a doutrina de traslatio ad prototypum, que marcou a iconografía posterior cristiá. As imaxes de Cristo non podían explorar novas formas nin espertar interpretacións distintas. A imaxe debería ser un prototipo para non desviarse da razón última da representación, e que a beleza do obxecto nos afastase do suxeito representado. Iso derivou nun academicismo conservador que lastrou ao catolicismo cando se expandiu polo mundo. A representación dun Xesucristo branco e europeo era visto por asiáticos e africanos como un elemento estraño co que era difícil identificarse. O delegado apostólico no Congo Belga escribiu nunha carta de 1939 á Congregación para a Propagación da Fe: "A arte católica indíxena debe gustar, máis que a nós, aos indíxenas".
Pero o labor de Gubern no Vaticano era a asesoría en materia fílmica para, entre outras cousas, a elaboración de listas de películas exemplares. Despois de moitas discusións, nas que se expuña que criterios deberían primar nunha selección así, Gubern termina facendo a súa propia selección que denomina "de valores espirituais", na que inclúe títulos de sintoísmo xaponés e hinduismo (Kurosawa e Inagaki), o marxismo (Pasolini e Bardem) ou o "catolicismo militante" (o polaco Zanussi). Coa lista definitiva case pechada por consenso, Gubern fixo de Pepito Grilo ante o seu grupo e recriminoulles que alí faltaban autores protestantes —como Dreyer ou Bergman—, budistas e sintoístas —como Mizoguchi ou Ozu—, e un longo etcétera de autores islamitas. Despois dun silencio incómodo, a comisión viu que aquilo se lle ía das mans, desculpouse, e acabou cunha ladaíña que se escoitou máis dunha vez: "A obxección do doutor Gubern é atendible". Aínda así, elaboráronse dúas listas nas que se tería en conta a emenda de Gubern: unha sobre "cinema católico" e outra sobre "valores espirituais ou morais xenéricos".
De entre todos os proxectos asignados á comisión —entre eles, a elección dun santo patrón para o cinema— case ningún saíu adiante. Excepto as listas, que o Vaticano distribuíu en outubro de 1995 e reformulou en tres: valores relixiosos, valores artísticos e valores sociais e humanos.
Un cinéfilo en el Vaticano é unha curiosa reflexión sobre as dificultades dunha institución conservadora e universal —"unha poderosísima estrutura transnacional cuxa implantación chega ata o último púlpito da última aldea"— por integrarse en disciplinas que exploran, constantemente, os límites da representación. Gubern, mesturando rigor e humor, condúcenos ás interioridades dunha comisión imposible, freada polas súas propias obxeccións.
