Blogue |

Casaio

Conduzo tres horas de abrente, nun día festivo, ata Casaio, nos confíns de Valdeorras. A aldea está rodeada por canteiras todo ao redor. Aquelas escombreiras salvaxes asustan.

large

VISTA
A ESTRADA está escachada polo medio, moi posiblemente polo tráfico pesado dos camións da lousa, polos enormes movementos de terra. Estas canteiras son o típico problema oculto do país, que sucede en canto se sae das estradas xerais. Ollos que non ven, corazón que non sente, xa se sabe. Cantos montes hai neste país que teñen unha cara bonita pola banda da estrada xeral e, da outra, da dun rural incógnito, están rebanados coma un queixo. Lembrei aquel verso de Lupe Gómez que anda nas camisetas: "Galicia, tes a forza de romperme os ollos".

OÍDO
Sen embargo, superando Casaio, indo con todos os seus veciños á fermosa e recóndita capela do San Xil, todo cambia. Alá atrás quedan as paisaxes postindustriais dun territorio ao que non chegou a industria. No fondo, Pena Trevinca aínda está nevada. No medio da romaría, o colectivo arqueolóxico Sputnik Labrego ensina os veciños a Pala das Cabras, a última gran sorpresa da arte rupestre galega. É difícil non emocionarse ao chegar a ese recóndito abrigo. Baixo a pedra, nunha esquina, sobrevive en pé os restos dun dos primeiros refuxios da guerrilla antifranquista. Alí estivo Girón e a súa facción nas temperás datas de 1939. Do alto da pala cae, coma nunha ilustración newage, unha fervenza de auga. E alí dentro, nas paredes, sobreviven de miragre os ollos do ídolo. Atópalos de seguida. Eses ollos que miraron os guerrilleiros, os pastores, eses ollos que só agora soubemos mirar mentres eles atendían a guerras, traizóns e xogos. 

GUSTO
Fran Alonso Toucido explícanos que se tratan de ídolos oculados. Son os primeiros que se atopan en Galicia. A maior parte deles localízanse de Extremadura para abaixo. Revelan camiños culturais entre o norte e o sur. Na nosa Prehistoria miramos —pero non demasiado— cara ao Atlántico. Pero Galicia, como un territorio diverso, ten múltiples tradicións. Eses ollos. Inmediatamente viñéronme a cabeza os ollos de curuxa de Atenea, dos que fala Homero. Os arqueólogos son parcos na interpretación destes ídolos tan difíciles de interpretar. Pero calquera semiólogo podería entrar ben en fariña: estas figuras non teñen falos, nin grandes cadeiras, nin petos nutricios, nin brazos longos de orante, non son nin Venus nin Marte. O único importante é esa gran ollada, convertida en atributo divino. Boto a man á fervenza e cato a auga que se derruba do teito, cortinando a pala. Que palabra fermosa: é prerromana, e sobreviviu ao longo desa vía natural peninsular que nos traía estas figuras de ollos inmutables. A auga sábeme a monte baixo, é donda. No Barbanza, a auga raspa con granito, ten unha sorte de acidez brava. Aquí son outros mundos para todo.

OLFACTO
Os homes da aldea meten nas brasas eses años pastadores da montaña; xantamos cabo do San Xil e o seu cráneo bendito, alí posto entre exvotos de cera. Ese San Xil que baixou pola ladeira de enfronte con tanta destreza que nin a súa cerva o deu seguido. Non me digan que non son fantásticas as haxiografías populares do país. Chegan os arrecendos da carne e logo ela mesma, e confírmase a vella sabedoría de que a comida harmoniza ben coa felicidade. E logo consíguenme a mellor destreza gastronómica de Casaio: a xenebra de Trevinca. É caña do país macerada con xenebro colleitado no alto da montaña. Forte e non apto para padais de gintonic con ensalada de froitas. As rosquillas e a bica suavizan o impacto. A xenerosidade das xentes de Casaio envolve todo: despois de quince días de pelexas, esta Arcadia tan irreal como posible reconcíliame co país.

TACTO
Os avós van onda un castiñeiro sagrado que está por baixo da capela. Hoxe é o día no que se lle poden quitar as ponliñas á árbore ancestral para as flautas infantís. Quen mellor sabe facelas é un rapaz xordomudo: fainas para os nenos, advírtelles cando están soplando mal. Seica o sabe polas vibracións, pola forma en que se enchen os papos gordechos das crianzas. Os nenos falan todos nun castelán moi consciente no medio do mar do galego, pero eu estou convencido de que un día, esas flautas humildes feitas a navalla coas ponlas do castiñeiro sagrado, faranos volver a un vello rego. Non soa a música por nada ao pé do San Xil.

ARBORESCENCIA
Un amigo vasco ao que lle resultamos difíciles de entender, preguntoume metaforicamente onde estaba a nosa árbore de Guernica. Ben saben o que quería dicir: onde estaba iso que nos constrúe como pobo, que nos une. De súpeto decateime dunha verdade: en Galicia non hai unha árbore de Guernica, senón milleiros. En cada aldea, ou en cada parroquia, ou en cada vella ermida. Árbores ancestrais tratados con respecto, gardadores do futuro, seres vellos locais. Eís a gran verdade do país, a súa fermosura e atranco. En Casaio entendín que Galicia son milleiros de Galicias.

Comentarios