Blogue |

Culpas e consensos

A sociedade galega está obsesionada polo consenso porque en realidade está moito máis dividida do que pensamos
Tanxugueiras. ROCÍO CIBES
photo_camera Tanxugueiras. ROCÍO CIBES

"PARA OS que ficaron, para os que marcharon e para todos os que se perderon". 
Kenneth Brannagh
, Belfast (2022). 

37. Na deliciosa Belftast, entre cancións de Van Morrison, avanza o gran tema: a emigración. "Non podemos marchar todos. Ficarían só os tolos", opina Ma (Caitriona Balfe), a atribulada nai desta familia que se debate entre o futuro no desarraigo londinense ou a miseria nunha Belfast viciada pola violencia entre católicos e protestantes, "Os irlandeses naceron para marchar. Só é preciso que fiquemos a metade para que a outra metade se poña sentimental", contéstalle unha amiga. Kenneth Branagh reflicte unha cidade que, desde os ollos dun neno, se reduce ao esencial. Os nenos descubren antes as consecuencias das cousas que as súas causas: estas veñen máis tarde, ás veces cos primeiros pelos da barba ou coas primeras canas, e outras veces xa non chegan nunca. Nesa Belfast en branco e negro, o seu pai é un carpinteiro cunha maleta, indo e vindo da construción en Londres; a nai, sempre preocupada, négase contra a súa propia partida inevitable, ata que se resigna e acepta o destino. Se algo pode confortalos, é saberen que non son os únicos, que é a consecuencia de naceres no lugar no que naces. A derrota colectiva é menos derrota se está consensuada. Pero deixa un pouso amargo.

"Aturuxa canda min, que nos escoiten berrar (...) / Aí veñen, aí veñen, veñen pra quedar/ Esas bravas gorxas de fondo cantar"
Tanxugueiras.
Terra 

38. Suplementos culturais coma este permítennos a disciplina de obrigarnos a escribir a medio prazo, que é un xeito coma outro calquera de pararnos os pés ante o vicio, tan frecuente nos xornalistas, de tomarnos demasiado en serio a inmediatez; nada hai máis triste que botar a ollada atrás nas contas de Twitter e observar ruborizado esas graves opinións sobre o que resultaron ser inocuas banalidades. Cando escribo isto hai xa uns días que pasaron os episodios máis intensos do acontecemento Tanxugueiras; o fenómeno vai amolecendo manso cara ao limbo da memoria colectiva. Escribir tras a saturación eurovisiva é un risco. Son ben consciente que vostedes, con bo criterio, poderían saltar este rodapé por prevención. De ser así, avísolles que o seguinte, o 39, tamén irá sobre as Tanxugueiras, así que non van ter máis saída que abandonarme por outro colaborador do Táboa. Tamén poden confiar en que se cadra achegue algo distinto sobre o que pasou sen outorgarlle unha trascendencia ruborizante nin unha frivolidade miope. 

A min o das Tanxu colleume, como a todo o mundo, co pé cambiado, pero por unha vez encaixou con algunha idea que teño expresado: a identidade do país non está desaparecida, senón pendente de novas prácticas. Que as novas xeracións non saiban distinguir, como é lóxico, as partes do carro, non quere dicir a destrución da cultura do país; senón dun xeito de entendela.

Confundimos a cultura galega, en xeral, coa cultura dunha época concreta –entre o XIX e o XX– que a puxo por escrito. Que é distinto e exitoso nas Tanxugueiras en relación ao limitado corpus de éxitos culturais do país? Non teño unha resposta clara, pero, se se paran a pensar, moitos dos vellos grandes éxitos achegábannos conforto porque puñan en palabras un certo drama colectivo, e todos sabemos que verbalizar a dor contribúe a reducir a pena e a dixerir o trauma. E iso é así desde o Alba de Groria de Castelao ou o rosaliano Adiós ríos, adiós fontes versionado por Amancio Prada. O Terra das Tanxugueiras cumpre coas "3 premisas do éxito dun produto cultural galego(™): non nos enfronta co pasado (é dicir, coa familia), non se mete cos curas e non crea conflitos cos veciños de porta". Pero engade particularidades. Terra non está escrito a partir do drama colectivo, senón dunha identidade en expansión que evita o laio como vehículo e a doce derrota como tema. Aínda que ben pensado, isto emparenta Terra con toda unha xeración de éxitos pop de alcance español. O tren que me leva pola beira do Miño fala do retorno exitoso do emigrante. E Galicia caníbal ironiza, con segura irreverencia, sobre a propia identidade do país. Por certo, estes temas tamén cumpren coa lei das tres premisas antes enunciada.

Ao escoitar estes días ás Tanxugueiras, tan ben valoradas por todo o mundo, decateime de que o gran poder da cultura galega

"O pacto existiu", resume por teléfono o historiador Xosé Ramón Barreiro Fernández. "Iso foi evidente, anque non estea escrito. Algúns dos seus interlocutores foron Ramón Piñeiro e Agustín Sixto Seco". 
Óscar Iglesias en El País (27/01/2012)

39. Facendo certo seguidismo do revisionismo español da Transición, en determinado ensaísmo galego consolidouse a idea dunha transición cara o Estatuto da Autonomía no que a cultura, ou determinado tipo de cultura, foi usado –e pervertido– polas elites conservadoras asociadas á UDC para lexitimar a autonomía; logo Fraga tería "pactado" cos galeguistas o seu asentamento no país botando man de determinados referentes nacionais. Isto, que foi máis ou menos así nos feitos, interprétase a posteriori como unha especie de estratexia deliberada para solapar a disidencia política ou similar. O problema con estas análises é que moitas veces pecan de presentismo: non hai máis que botar man da prensa da época para decatarse de que a autonomía saiu adiante porque non quedou máis remedio; había presión de Madrid e aquí só un moi reducido grupo de xente, hoxe pouco valorada, foi consciente do que nos xogabamos nese momento histórico e apañou como puido. Revisando estes días o camiño cara á institucionalización da capital do país sorprendinme de que as famosas discrepancias compostelo-coruñesas sobre a sede das institucións autonómicas en realidade resolvéronse en 1982 cunha cómoda maioría no Parlamento a favor de Santiago. O famoso trauma que aínda supura hoxe foi porque non houbo consenso absoluto! Por moitos motivos, Galicia é un país obsesionado polo acordo total: parece que se non o hai non existe lexitimación para resolver os asuntos importantes, aínda que tamén ten que ver con que ninguén quere apostar tan forte como para asumir unha culpa. E xa sabemos que a culpa leva sendo un asunto complexo desde hai séculos. 

Ao escoitar estes días ás Tanxugueiras, tan ben valoradas por todo o mundo, decateime de que o gran poder da cultura galega é que se trata practicamente do único ámbito no que esta sociedade obsesionada polo consenso é capaz de acadalo; así foi tamén durante a creación da autonomía hai 40 anos: só a cultura se lle admitía a capacidade de catalizar unha masa informe de intereses locais, particulares ou sociais. Con todos os matices que se queiran, e coas estratexias políticas de cada quen, botouse man do pouco que podía poñer de acordo a un país moito máis dividido do que queremos recoñecer. Só por iso, penso eu, habería que coidar un pouco máis á cultura. Sempre vén para salvarnos no momento oportuno.

Comentarios