Blogue |

Fitar

As exposicións retrospectivas teñen a habilidade que nos resumen ao que, no fondo, somos: un renglón singular no conto do mundo. Ás veces, como a fadista María Severa, unha marca por descubrir para turistas melancólicos
Novoa
photo_camera Novoa

NO MUSEO DE Pontevedra pódese ver unha retrospectiva de cincuenta obras do pintor Leopoldo Nóvoa. Teño unha especial querencia polas exposicións que amosan toda unha vida. Esixen da comisaria —neste caso, de Rosario Sarmiento— a capacidade de escoller dunha vida aquelo que se conta para os demais. É un exercicio intelectual que vai moito máis alá do propio artista e, sobre todo, un exercicio de humildade. Nun formato agradecido como son as exposicións, a vida dun home cóntase en dous ou tres momentos que o marcan todo. Máis nada. Hai homes que son conscientes de cales son eses momentos. Outros non, ou non se atreven a recoñecelo.

TACTO
Nóvoa nace en América. Ao principio, como calquer artista, o pintor vive e crea o mundo doutros pintores. Pero axiña comeza a atopar o seu propio rumbo, hibridando escultura e pintura. En 1979, en París, vive un deses momentos nucleares dunha vida, a que nos vale a nós para identificalo como único. O seu obradoiro incéndianse e quéimanselle duas mil obras. A súa vida esborrállase. Tempo despois, na casa da Armenteira, observa as cinzas da cheminea, comeza a gardalas e usalas como material. Nunha frase na exposición, o pintor explica como chegou á cinza: non parece decatarse da morbosa conexión entre o descubrimento e o incendio do 79. Desde entón, Nóvoa incorpora a cinza ao seu traballo; revive o incendio, esconxura o lume. O drama do artista que se perdeu a si mesmo —ou sexa, a súa obra— convértese na argamasa do seu traballo futuro. É condena. É liberación.

GUSTO
Pero a viaxe de Nóvoa é tamén a miña propia viaxe. Saio da exposición ‘Galaicos’, e conecto coa obra deste artista de mirada triste, semblante serio e moitos —e longos— amigos. A miña viaxe consiste en que, estou convencido, hai apenas cinco anos a súa pintura non me tería interesado. Pero agora transmíteme unha estraña serenidade, unha emoción contida, como se o pintor lle custara, igual que a min, dicir o que nos proe por dentro e se camuflara detrás dos volumes —magníficos— que tensan a superficie dos seus lenzos e que fan que as obras cambien co seu contorno. Gustaríame ter sentado cabo del, se cadra cun vasiño de viño, e velo pintar. Non creo que fixera falta moito máis para facernos amigos.

Os turistas europeos prefiren n imaxinar, desde as súas confortables camas de AirBnB, as noites pasadas en antros que na vida pisarían.

OÍDO
Esta semana presentei ao antropólogo musical Íñigo Sánchez, da Universidade Nova de Lisboa, nunha xornada sobre arquivos sonoros organizada polo Consello da Cultura Galega. Explicounos como cambiou a identidade sonora do conflitivo barrio lisboeta da Mouraria a partir dos programas de recuperación institucional. Inventaron o barrio como berce do fado e converteron en novo símbolo a Maria Severa, a famosa fadista, prostituta, personaxe de vida desgrazada nas tascas marxinais da Lisboa da primeira metade do XIX. Como se esborrallara da memoria, puideron fabricar a cantante desde cero. Ao tempo, os veciños mobilizábanse para que lle puxeran unha praza á memoria do gran fadista Fernando Maurício, veciño de toda a vida, xogador de dominó nas rúas da Mouraria, morto en 2003. A convivencia entre a muller imaxinaria e distante, e o fadista auténtico reflicte dous mundos. Os turistas europeos prefiren namorar da lendaria prostituta e imaxinar, desde as súas confortables camas de AirBnB, as noites pasadas en antros que na vida pisarían. Os veciños lembran que os fados de Maurício lañaron algunha vez o seu corazón ferido pola vida.

TACTO
Contemplo na distancia as supostas polémicas da literatura galega das últimas semanas. Son como lategazos que estalan de cando en vez aquí e acolá. E xa estamos coas alusións veladas que impiden establecer diálogos clarificadores, as críticas de razóns obscuras, o falarmos ao público sen dar as claves ao público. Revela que ás veces se escribe nos medios para os colegas de café; indica que queremos criticar algo que ao tempo é inconfesable que poidamos criticar. As polémicas na literatura son inevitables e nada teñen de dramático: dan sabor e crean conversa. Pero a covardía, a elusión, o interliñar, digamos, remata por sacar o peor. Conclusión: autentifíquense, en todos os sentidos. Ao mundo seguirán sen importarlles as súas lerias, pero quedarán máis a gusto.

OLFACTO
Falando de guerras, remato Azincourt, de Bernard Cornwell (Edhasa, 2009). Cornwell é recoñecido como o mestre na narración de batallas. Ten collido o punto aos combates medievais e é quen de soster boa parte dunha novela coa descrición de asedios e combates, que xa ten mérito. En Azincourt novela unha épica batalla da Guerra dos Cen Anos na que —aparentemente— un pequeno número de ingleses venceu a un descomunal exército francés aló por 1415. Cornwell é un escritor listo: os seus protagonistas sempre son humildes soldados. Sabe que os seus lectores se identificarán máis con estes labregos batalladores que con aristócratas. Nas detalladas descricións sempre aparecen detalles escatolóxicos. Os campos de batalla apestan a merda humana, verquida de múltiples maneiras sobre o solo. A merda de Cornwell mantennos os pés na terra e fannos tolerable esta épica batalladora nun hoxe sen épicas. A merda de Cornwell fai, curiosamente, confortable a lectura.

FITAR
Sería unha boa nova acepción para esta palabra. Fitar como escoller ese momento da vida que vai quedar para sempre, fitarmos para a memoria pública. Ademais dos previsibles —fillos, amor—, están os fitos inagardados. Hai uns anos, José Luis Lozano atopou nas terras de Castrelo de Val unha estela prehistórica. Desde aquela, el alcumouse o Home da Pedra e converteuse en custodio dese espírito granítico da Pedra Alta. José Luis, como calquera de nós, non sabe en que consistirá o futuro pero, aínda sendo novo, cre que o grande acontecemento da súa vida xa aconteceu con esa descuberta. É unha lóxica antiga e sabia. Os que nos dedicamos a crear pensamos que sempre hai máis camiño para superarnos; pero se cadra a parte que sobrevivirá de nós —se é que sobrevive algunha— xa teña pasado sen que nos decatemos. O Home da Pedra, como un vello profeta, enxergou toda a súa vida e sabe ben que un achado así non se volverá repetir. Iso lembroume a cando visitei cos meus pais, recén xubilados, o Coliseo de Roma. Suspiraron e dixeron: "Ben, pois xa o vimos". Eran conscientes que unha parte da vida acababa de quedar atrás para sempre.

Comentarios