"ENTRES AS novas da morte da raíña Isabel II reverberaban por todo o mundo, un titular durante a fin de semana desconcertou a moitos nas redes sociais. A exclusiva do Daily Mail de que o apicultor real informara ás abellas da raíña de que a raíña morrera"
Daniel Victor. The New York Times.
79. Que as abellas están asociadas na nosa cultura á morte é algo ben sabido e documentado. Son, de feito, animais psicopompos. Por certo que sempre me resultou estraña esa palabra, como pouco seria: non negarei que polo medio se me mete o pompis e escacha todo o significado orixinal de psicopompo: portador da alma. En varios lugares de Galicia -abondos como para consideralo unha crenza xeneralizada- considerábase que as abellas levaban —ou chegaban ser— as almas dos mortos en tránsito cara o Outromundo. Pero o asunto de transmitirlle as novidades familiares era algo que descoñecía e, ao tempo, resultábame calquera cousa menos allea. Nas redes non tardaron en aparecer persoas que lembraban o ritual en zonas moi diferentes de Galicia tamén: no macizo central ourensán, no Candán, na Costa da Morte. A práctica era máis ou menos similar que a británica, á súa vez semellante das de Alemaña, Francia ou Suíza. No País Vasco, a notificación do loito ás colmeas —se cadra por descoñecemento— adquiriu trazas de costume identitario e diferencial, pero iso propiciou que non haxa vasco que hoxe non o coñeza. En Galicia, por motivos que descoñezo, debe ser un costume moi pouco documentado textualmente, malia pervivir na memoria. Se eu colleitei historias neste último relampo das redes sociais, que non habería antes. O caso é que puidemos ver en directo a fascinación que significaba a escrita colectiva, nun fío de Twitter, dun capítulo descoñecido do noso pasado cultural.
"A Gran Bretaña gústalle recrearse na narración da súa propia decadencia, pero, por Deus, podemos organizar un espectáculo. A mensaxe máis frecuente que recibín dos amigos e familia foi: 'Vaia, somos bos nisto".
Helen Lewis. The Atlantic.
80. Seguín con certo interese os funerais de Isabel II. Todo ese coidado ritual construído no século XIX como xeito de darlle corporeidade e un sentido histórico ao Imperio británico. A mecánica do ritual retroaliméntase. Os medios estendíase na súa retransmisión porque tamén os espectadores recreábanse nun acontecemento de ciclo lento e impecable escenografía. Pensei que o Imperio pervive como unha pantasma, e ese non é un xeito desprezable de sobrevivir; se cadra o Reino Unido teña perdido influencia económica e militar —menos da que adxudican os seus detractores—, pero non hai dúbida de que exerce como escenógrafo do pasado do mundo, como mestre globa de cerimonias, e ese un rol nada menor. O funeral tivo o poder de deter, por uns días, a caótica situación do goberno e a división social, grazas a protocolos mecánicos, seguros e previsibles que sucedían en dous tempos: primeiro se explicaba ao público que ía suceder; logo todo sucedía tal e como fora descrito antes. A fórmula funcionou á perfección, porque o ritual continúa a ser un misterio, pero sobre todo é un consenso. Pensei en todos aqueles que xa cren esgotados os modos históricos do século XIX -os rituais, a construción de figuras e narrativas nacionais- como elementos trasnoitados. Logo mórrenos a raíña de Inglaterra e todo se activa coa pompa dun enterro vitoriano, instalando na estrutura mental do planeta un monólito de autoridade e a idea dunha monarca global, así coma quen non quere a cousa. Nada disto marcha. Aí vedes a Prime Video facendo unha serie sobre Rodrigo Díaz de Vivar, Cid Campeador, como se o guionista fose Menéndez Pidal. E todo parece repetirse, e de algún xeito funcionar. No camiño da cultura e a identidade, algunhas das ritualidades e das narrativas do pasado continúan vivas de vez. O asunto pode resultar desacougante, agás que se pense como unha oportunidade.
"Ritualizar é sempre sacralizar de algún xeito".
Pedro Gómez. O ritual como forma de adoutrinamento.
81. Hai unhas semanas faleilles dun libro que me gustara: Patria, do xornalista e escritor Robert Harris, un thriller nunha distopía nazi. Gústame continuar cun escritor que descubro, así que esta semana despachei Cónclave (Grijalbo, 2017). Unha intriga moi ben construída ao redor da ritualidade da elección dos novos Papas polos cardeais na Capela Sixtina. Velaí vemos as intrigas entre as diferentes faccións da Igrexa. O tempo da novela vai marcada pola reiteración de votacións dos eclesiásticos, un procedemento pautado, regulado, no que cada cardeal repite a mesma —longa— fórmula antes da votación. E a repetición —con alteracións nos resultados— organiza a lectura da novela dotándoa dun sentido propio, que non parece depender da túa lectura. No libro de Harris evidénciase que só o lento ritual de votación para os pontífices é capaz de facilitar a autorregulación dun colexio cardenalicio que precisa reconstruírse tras un baleiro de poder: darlles tempo abondo para conspirar. Un ritual como un fenómeno de gañar tempo e construír seguridade durante a incerteza. Ao fin o cabo, que é o sagrado senón un xeito de construír a quimera da seguridade. E podemos ler o mundo actual como un mercado á procura desesperada de seguridade. A cuestión é que durante moito tempo confundimos o procedemento co final: o ritual parecía o sentido último, e que se aboliamos o ritual rematarían os seus efectos. Unha equivocación de adolescente exaltado. Agora sabemos que o ritual está, en realidade, ao principio, e que nada sucede sen el. Nin o ritual, nin os heroes da narrativa, como Isabel II, que a xente pode case tratar de ti: con nomes e apelidos, con arcos narrativos, con secuencias de vida que nos acompañan, ben feitas, orondas e curvas como unha ola de Gundivós. Agora sabemos que todo camiño adiante precisa do seu ritual, dos seus heroes. E do sentido do tempo. E pregúntome eu de onde sacaremos outros que axuden a virar este mundo.
