Blog |

Xistral

REMATO E COMEZO anos subindo montañas. É un ritual para un mundo de rutinas. Desta volta, ascendo os dondos cumios do Xistral entre cabalos bravos e montes de turba. Aquí están -en realidade, queremos que estean- as orixes de todo

VISTA

NA DERRADEIRA entrega destes Sei(s)entidos faleilles do Candán e desta volta tocoulle a outra das nosas serras, se cadra aínda máis descoñecida: o Xistral. Das montañas galegas, é a que sen dúbida podería pasar por esas paisaxes de postal do Atlántico norte: das Highlands ou de Connemara, ata o punto de que non sería doado distinguilas en dúas fotos tiradas a traizón. A paradoxa é que non é tanto por cuestións físicas ou ecolóxicas —que tamén, pensen na torrenteira de auga e na espesura da brétema— senón por humanas: o tipo de pastoreo, que ten o monte impecable e sen unha excesiva parcelación por parte dos gandeiros, como a que acabou nos últimos anos coa xeografía doutras serras coma o Barbanza. O Xistral sempre me resultou unha serra difícil de comprender e doada de amar. Máis escasa en restos arqueolóxicos que outras, pero chea, de algún xeito, de espectros que non son máis que o espello das nosas propias buscas.


OÍDO
Bouza Brey incluíu no seu discurso de entrada na Real Academia Galega (1941) unha lenda nacida das augas do Xistral. El cita como fonte a Francisco Cabo Pastor, quen á súa vez a tomou dunha labrega de Abade, en Moeche —obsérvese quen é a única persoa non citada polo seu nome nesa cadea de transmisión—. O relato conta a historia de tres fontes que naceron moi xuntas —os ríos Eume, Sor e Landro—. O mar prometeulles que todos os anos entregaría unha persoa á primeira que chegase ata el. As tres puxéronse a camiñar, pero cando cansaron, botáronse durmir, pactando que a primeira que espertase había chamar polas outras. Pero non foi así. A primeira marchou silandeiramente. Cando espertou a segunda, arrincou furiosa, aínda que tamén calada, para non espertar a terceira. Pero cando esta última acordou e viu que estaba soa, botou a correr como unha tola choutando por riba de montes e penedos, e chegou primeira ata o mar. Era o río Eume, que todos os anos ten de renda unha persoa que lle dá o mar, e "por iso brúa tanto e é tan falso". Víctor Alonso Troncoso, no ‘Anuario Brigantino’, non dubida da antigüidade desta lenda, segundo el, pouco habitual en Galicia —si é bastante usual a humanización das montañas, por exemplo—, e atopou un chamativo paralelo no país de Gales, coas tres irmás do monte Plynlimon —os ríos Severn, Wye e Ystwyth—. Como fragmentos dunha antiga mitoloxía da terra.


OLFACTO
Non deixa de ser curioso que os montes que gardan lendas tan antigas sexan tamén os que agochen a memoria auténtica, medible, do paso dos homes. Vino no alto do Coto da Lagoa. Hai que ascender por unha pendente salvaxe e sen camiño ata chegar o alto do Coto da Lagoa. No medio da espesa brétema aparecéronnos os montes de turba. Vexetación parcialmente descomposta nas brañas, formando densas capas de case dous metros de altura, cun olor moi suave, moi mineral. A turba atlántica, toda vez que dá as augas dos mellores whiskies, tivo sempre os meus respectos. Pero vista aquí —agardando en van que a recolleramos para prender as chemineas das nosas casoupas— convertíase nalgo impoñente. Os científicos teñen colleitado nesta turba do Xistral as variacións do clima, as penetracións e oscilacións do emprego da metalurxia, a chegada de novas especies, a entrada da contaminación. Está o Neolítico, a Idade do Ferro, a Romanización; hai episodios nada doados de explicar a nivel histórico. É fascinante que, esgotados, mortos de frío, case cegos pola brétema, nos movamos polo rexistro da terra. Só nos faltaría atopármonos cun home momificado por este ambiente hipóxico, como os que aparecen nos páramos dinamarqueses ou irlandeses. Eu creo que estarán aí, pero como os galegos non remexemos na turba, seguen a durmir o soño do sacrificados.

O camareiro simplemente pregunta se o viño é do agrado. A partir de aí, sucédense como nun catecismo sete pratos: entremeses, ameixas, arroz con polo, caldo, cocido, tenreira asada e os postres


GUSTO
Ao pé do Xistral detémonos nesoutra estación mítica do país, que aínda non coñecía: Casa Cándida, no Viveiró. Non hai nada en Casa Cándida que non se poida comer noutro lugar, pero aquí a experiencia é, sobre todo, a fartura: non hai carta posible, nin tampouco se cantan pratos. O camareiro simplemente pregunta se o viño é do agrado. A partir de aí, sucédense como nun catecismo sete pratos: entremeses, ameixas, arroz con polo, caldo, cocido, tenreira asada e os postres. Veña brazo de xitano, tarta de queixo, un balde de requeixo con mel de Muras. É un xantar desproporcionado e feliz como os da Pardo Bazán nos Pazos de Ulloa. É a mesa de arciprestes, cando xa non hai arciprestes que queiran curar a soedade coa gula. Nas mesas contiguas, homes e mulleres ben mantidos no seu día a día séntense felices e libres diante de fontes exhuberantes, o cal abraia. No lugar máis antigo do país sobrevive o rudo xeito de epicureísmo rural.


OÍDO
Hai case trinta anos vivín outra boa historia no Xistral que tamén ilustra das posibilidades do lugar. Nunha acampada delirante, acudira o Gran Druída de Valencia, un señor que era —non estou seguro— camioneiro de profesión. Contounos con marabillosa candidez as súas tribulacións para conseguir o máxico visgo que medra nos carballos nas quentes terras levantinas, e como tiña que andar saltando o muro do xardín botánico para saquear os inocentes quercus do parque público. Acampárase nun lugar excepcional, e durante a ampla inxesta de queimada de aquela noite, o Gran Druída expresou a vontade de erguerse coa saída do sol a facer unhas beizóns. Esa noite non peguei ollo: era a primeira vez que durmía nunha tenda de campaña. Así que sentín como unhas disciplinadas rapazas que creran no Gran Druída acudían á súa tenda no abrente para prepararse para as beizóns. Unha voz resacosa e de ultratumba escoitouse desde o interior: "Deixade que saia, miñas fillas, que o sol é tan grande que non precisa que o bendigan".


INFINITO
Será por esa idea do esencial que me trouxo o Xistral, pero ao chegar a casa abrín dunha vez un dos ensaios da tempada, El infinito en un junco (Siruela, 2019), de Irene Vallejo. A obra rastrexa nas orixes da escritura, do alfabeto, da literatura e da interacción coa memoria oral. O punto de partida é a Biblioteca de Alexandría, da que non sabemos nin sequera como era a súa configuración física, e se vai adentrando no acto de ler, nos materiais, nas tecnoloxías, pero sobre todo nas historias ao redor da emoción de ler. Tempo haberá para falarlles del, pero avánzoo por se lles apetece ir comezando. Ao fin e ao cabo, escribir e ler son dous sinónimos posibles de compartir.

Comentarios