Durante a infancia percibín a terra cuberta de edificios e aparcadoiros de Ribadeo coma un trámite relixioso e administrativo. Os domingos era obrigado asistir á misa en Santa María do Campo e, cada catro anos, renovar o DNI en Lugo. Pero, para xogar ao fútbol e subir ás mazairas, nada coma o campo.
Con 18 anos fun estudar a Santiago. Coñecín daquela adultos que usaban frascos de colonias caras e marchaban vivir ao extrarradio verde, coas súas piscinas de recendo a cloro e as súas serras mecánicas para peitear as encrespadas sebes. Asenteime en Lugo hai trinta anos. Sigo coñecendo sensatas e lectoras que envexan a miña infancia acompañando aos amigos lindar as vacas cerca do Atlántico, esa masa uniforme e gris que ronca suavemente polas noites.
Horacio, o talento romano da poética, fantasiaba con habitar unha sinxela casa de campo no século I a. de C. Cantaba á elite patricia, que se retiraba ás vilas do campo ou á baía de Nápoles. O seu discurso era conservador e antiliberal. Creou o reaccionarismo que hoxe defende Santiago Abascal. Horacio escribe en Beatus ille: "Feliz aquel que, afastado dos negocios/ como no tempo dos mortais/ ara os campos paternos cos seus bois/ e non rende vasalaxe".
Un século despois o emperador Traxano encargaría ao arquitecto sirio Apolodoro O Mecánico que levantase en Roma o primeiro centro comercial, de seis andares. Os tres inferiores estaban ocupados por 150 tendas de aceite, viño, peixes e mariscos, froitas e verduras. Os niveis superiores albergaban oficinas e unha biblioteca.
Na primavera de 2006 produciuse un cambio determinante no planeta: a poboación que vivía nas cidades superou á asentada fóra delas. O modelo reprodúcese en Galicia, a pesar de que seguimos véndonos coma un país de igrexas, valados de pedra e tractores. Ao tempo, a cidade involuciona. Charles Montgomery conta en Ciudad feliz (Capitán Swing) o desenvolvemento das urbes. Nos séculos pasados os materiais artificiais anularon a natureza e neste, as árbores, o céspede e as violetas buscan espazo no centro.
Charles Montgomery comeza o seu libro sobre a base de Bogotá, unha cidade nas que se primaron os vehículos privados e os espazos privados como modelo de crecemento no século XX. Enrique Peñalosa, alcalde no 1998 e no 2016, explicoulles aos cidadáns que a maioría deles nunca serían propietarios dun bo coche nin dunha casa ampla, que a meritocracia era unha cenoura atada ao extremo dunha vara que corría diante dos sesu ollos. Cambiou o destino dunha partida inmensa para expandir as estradas e dedicouna a quilómetros de carril bici, unha rede de parques e prazas arboradas, bibliotecas, escolas e garderías. Os cidadáns repararon na riqueza de pasear, sentarse á sombra, ler e falar.
Eu tamén estou involucionando. Acordo de Ánxel Fole escribindo no bar Hielo, agachado, canso dos anos, pesado de canas. Cando os meus fillos deixaron de necesitarme boteime a escribir nos cafés. Agora necesito ese balbordo. Cada vez boto máis tempo entre a xente e o seu ruído, entre os cans e os expertos en fútbol que non cansan de debuxar estratexias. Nas fins de semana mesmo boto en falta a Ana Rosa Quintana, elevada no altar televisado ao fondo da barra, co seu ideario borbónico e coa súa cháchara sobre a okupación, gancho para a publicidade de alarmas. España está abaixo en número de casas violentadas e arriba en número de casas con carteis de sistemas de seguridade.
Pido un café só en atención ao consello do sacerdote do século XVIII Charles Maurice de Talleyrand:
—O café debe ser quente coma o Infierno, negro coma o Demo e puro coma un anxo.
Desconfíen da frase. Linlla a Cunqueiro, así que é probable que a Talleyrand non lle gustase o café. Gustábanlle as actrices de comedia e as revolucións porque oficiou unha misa no Campo de Marte de París o 14 de xullo de 1790. Pediu a Deus que volvese a ollada benevolente cara aos xacobinos no primeiro aniversario da Toma da Bastilla. A primeira vez que visitei París decepcionoume saber que todo o que quedaba dese cárcere infesto é unha marca amarela que debuxa o perfil que ocupaba, como se fose a contorna dun cadáver, no medio dunha explanada negra que cruzaban os Citroën Tiburón e os Renault 5.
A cidade foi un asunto ignorado e mesmo maltratado na nosa literatura. Os nosos clásicos viviron en cidades, pero escribiron ilusamente sobre as leiras das aforas. Blanco Amor foi o único que entendeu a cidade. Viviu nunha, en Bos Aires. Triunfou no público pequeno das tertulias e no grande, das páxinas de La Nación. O problema da literatura galega é que somos un país que, a maiores de ler a Biblia, memorizámola. As Sagradas Escrituras foron escritas por pastores nómadas que pensaban que a cidade era un lupanar con hortas. Dende o punto de vista dun señor que linda cabras, Sodoma e Gomorra eran malas pola larpeirada, o fornicio e a preguiza, e Babel porque falaba idiomas.
Na Baixa Idade Media a vida fóra de murallas era perigosa, polo que se construían igrexas de paredes altas e teitos en forma de bóveda. Buscábase que cada crente puidese imaxinar a súa Ascensión a imitación de Cristo, ao Ceo, que era coma o campo idealizado de Horacio co engadido da eternidade.
O cristianismo buscou esoutra vida, a espiritual en covas afastadas, húmidas e sinistras nas que se aparecían virxes fuorescentes. O crente debía marchar da cidade para ser ermitaño. Estou lendo Legenda aurea, as vidas de santos que escribiu no século XIII Jacoppo della Voragine, que foi elevado ao bispado de Venecia. O bispo documenta os sacrificios e as marabillas de 180 santos e mártires.
O meu favorito é cando narra a visita que San Antonio Abade lle fai a San Paulo Ermitaño. Hai un cadro de Velázquez no que se poden facer idea do encontro, San Antonio Abad y San Pablo, primer ermitaño (circa 1634). San Antonio Abade, a quen Velázquez presenta vestindo o hábito marrón coa capa negra dos hospitalarios, aparece cinco veces no cadro: véselle preguntando o camiño a un centauro e tamén en conversa cun sátiro; vémolo chamar á porta do anacoreta, e San Antonio manifesta sorpresa pola visita do corvo que cada día trae a San Paulo un bolo de pan. O último episodio amosa a San Antonio, que volveu ao decatarse da morte de Paulo e atopa a dous leóns cavándolle a tumba. Cumprira 105 anos, así que foi en tempo. Pregúntome por que un home que procede dunha cidade, Heracleópole —contaminado de vida urbana, logo—, vai amolar a un home que marchara de Tebaida, deixara atrás a riqueza para salvarse da crise de vivir e que se alimenta do pan branco que lle consigue un corvo negro.
Para min, os males que producen as cidades son a soberbia, o tráfico e a peste. Aínda a peste ten a súa cara salubre. O dramaturgo Antonin Artaud sostén que o bo de que se produza unha pandemia de cando en vez porque revoluciona a orde social. Cada día temos pequenas pestes interiores que nos alegran e nos angustian. Sigmund Freud abriu esa porta aos desexos calados, os medos afogados e a esperanzas imposibles. El vivía en Viena, ou sexa, unha cidade, o espazo no que se producen as oportunidades.
Séculos antes, Platón, cidadán de Atenas, revelara a importancia do intanxible, coma o alcalde de Bogotá do que lles falei. Esquecimos esa lección e volvimos crer no audiovisual: nos ollos e nos oídos, no que vemos e no que escoitamos. Eses sentidos carecen de credibilidade nos tempos en que a intelixencia artificial recrea iso que Trump chama a postverdade e nos que no declinante programa Sálvame cada convidado cualifica a súa versión de "mi verdad".
