Opinión

Que fixeron os romanos por nós?

Basilio Losada ensinaba que, a partir dos 50 anos, soamente se pode viaxar a cidades nas que estiveran os romanos. O filólogo de Láncara experimentou  unha vida longa porque se moveu de país civilizado en país civilizado. Ben, axudou o hábito nada romano de comer unha onza de chocolate cada día.
Abraham Cupeiro. AEP
photo_camera Abraham Cupeiro. AEP

A PREGUNTA SOBRE a contribución de Roma á civilización non é miña. Despois de trinta anos vivindo en Lugo, tras case seis décadas falando español, máis da metade da miña vida expresándome en galego e non perdendo ocasión para irritar aos franceses no seu delicadísimo idioma natal acabei por comprender o que fixeron os romanos por min. Supoño que os castrexos que se comunicaban na lingua de seu e trataban de asar os seus xatos ao espeto sen ser molestados non lles fixo a menor graza ser asaltados por uns tipos que falaban latín pechado. Cando menos en Lugo pareceron tolerarse e cada quen cocía as súas castañas. O Medulio non deixa de ser unha fortificación de espectros que reivindicamos máis por reclamar a nosa dignidade que por coñecer a nosa historia.

Os romanos volveron vivamente esta semana ao meu pensamento, máis por unha encrucillada de casualidades que porque eu os convocase nunha ceremonia negra cun vaso de oüija. O músicólogo Juan Castro escribiu unha historia dos sons lucenses, desde os celtas ata os electrónicos; pero non vou incidir nese volume por evitarme amodorrar aos lectores do resto do país. Soamente, un apuntamento: Juan defende a hipótese de que o murmurio do río Miño tiña que sentirse no outeiro sobre o que se asentara o campamento romano.

Para o líder romano Caio Antistio Velo era un problema, porque aquel abril do ano 25 a. C. en que encargou aos seus enxeñeiros talar un bosque sagrado para chantar tendas de campaña, veu un mes de soles pesados e de lúas arrefriadoras. Nin os calcetíns gordos de lá de carneiro nin a pel de lobo que cazaran porque lles saíu ao paso nun souto da Fonsagrada lle daban consolo. Acordaba dos dátiles e das améndoas que ceaba en Damasco mecido por cantantes de voz grave os que mandara vir dende Alepo. O erro fora seu. Apostara por Xulio César e o vencedor fóra Augusto. Viaxara a aquela terra desabrida da Gallaecia para pagar o erro estratéxico. O tributo era o frío dos pés e o insomnio fluvial do Miño rosmando coma unha besta famenta no corazón da fraga.

John Zerzan conta en El crepúsculo de las máquinas (Catarata) que "todas as cidades na historia do mundo foron fundadas por estranos que chegaron e se acomodaron nun entorno singular". Na opinión sinitra de Zerzan, as cidades conservan a esencia maléfica que ten Sodoma e Gomorra para os cristiáns. De feito, cita á parella dos primeiros fillos da humanidade, Caín e Abel, para sinalar ao irmán rancoroso como "fundador da primeira cidade". Levantouna nas terras de Enoc e chamouna Enod, coma o único neto que tiveron Adán e Eva. O filósofo estadounidense non considerou que a Biblia foi escrita por pastores nómadas que sentían aversión —serei comedido no califcativo— polos labregos, que se apousentaban para toda a vida nun lugar abeirado cun río. Segundo Zerzan, estabamos avisados: "Nos primeiros monumentos neolíticos atopamos todas as cualidades da cidade: sedentarismo,  premanencia, densidade,... son unha representación visual da marcha triunfal da agricultura sobre o pastoreo".

Estiven imaxinando aquelas primeiras músicas da protoGalicia. Pareceume que a pista para chegar a elas sería a voz, os berros guturais que chamamos auturuxos ou certas entoacións melódicas que cabalgarían sobre percusións, trompas e frautas. Indago sobre a linguaxe primaria no libro de Zerzan. O pensador norteamericano inspirou a Batalla de Seattle do outono de 1999, cando uns 40.000 nihilitas violentos rebentaron o cumio da Organización Mundial do Comercio despois de ler a Zerzan. Nas súas obras enxalza as sociedades precivilizadas como tribos felices que acabaron corruptas polo "ritual". Na visión de John Zerzan, o ritual é unha pandemia que provocou todas as nosas enfermidades sociais; que son a fala, a cidade, a relixión, o Estado e a milicia:
—O ritual é, en si mesmo,unha forma primitiva de política preestatal. Como o propio ritual, a guerra lévase a cabo mediante movementos, xestos, vestimentas e xeitos de falar rigorosamente preescritos. Os soldados son idénticos e se presentan coma unha estrutura estandarizada.

O exército romano usaba os instrumentos para asustar ao inimigo, como cando os gatos levantan a espiña dorsal para parecer tigres. Seica que os castrexos usaban o kárnyx, que era unha trompa de tres metros de alta. Tiña forma de periscopio de submarino e cabeza de pescada con cresta punki. Abraham Cupeiro construíu unha a partir da gravura nunha moeda romana.

Cando preguntas ao músico de Sarria polo instrumentos máis antigos de Galicia, el dá por evidente que entre eles estaría un fundamental: unha folla de herba tensada entre os polgares na que se sopra. Aplicando ese mesmo principio dun elemento vertical e delgado como unha sombra que vibra polo empuxe do vento serve para a herba e para trompeta de Miles Davis ou para o saxofón de Coleman Hawkins.

Juan Castro enumera na súa obra, Aquí non pasa nada (Tris Tram) algúns instrumentos romanos tirando informacións dos mosaicos de Lucus Augusti que non foron destrozados polo construtivismo fagocitador do decadente século XX. Fala do tímpano, antecedente da pandeireta, e da corna, que os asaltantes da Bastilla en 1789 rebautizaron como tuba curva. Cupeiro posúe douscentos instrumentos, se non contamos o seu corpo grave. Faloume o martes do deus Uakti, quen era da banda máis escura do Amazonas. Como o seu corpo estaba cheo de buratos, ao correr soaba afinado coma o órgano compostelán de Antealtares, que exhala cada día polos seus tubos desde 1784. Pode lerse esa idea desenvolvida no pensador francés Jacques Derrida, quen se horroriza de que o noso corpo ten por toda importancia ser "o medio a través do que a linguaxe pasa autonomamente".
O son favorito dos centos que pode facer Abraham Cupeiro sae dunha corna atopada nun monte de Sarria por un veciño seu, Carlos Tallón.
—Soa que atravesa. Dá poucas notas, pero é coma a trompeta de Miles Davis tocada por un pastor nunha fraga —describe, coa voz inflamada de entusiasmo.

Darío Villanueva recibiu o mércores o Premio Puro Cora, que concede El Progreso. O seu discurso foi tan docto e medido como cumpría esperar. Aludiu á petición dun tuiteiro para que se demolese o acueduto de Segovia "por ser símbolo de escravitude". O profesor emérito e académico de Vilalba expresou a súa indignación cara a esa idea sen enfado, con retranca. Citou o chiste da película A vida de Brian dos Monty Phyton no que o líder dunha escisión dunha facción dunha taifa xudea criticaba aos invasores preguntándose:
—Que fixeron os romanos por nós?
Villanueva encauzaba a broma cara a Lugo e contestábase: a muralla, as termas, o templo de Mitra, o galego, o castelán,...

Xa non lembro a resposta orixinal da película porque a vin nunha copia pirata nun bar de Santiago hai corenta anos. Sen embargo, atopáraa o luns lendo Chocolate sin grasa (Ediciones Godot) de Slavoj  Žižek . Un dos rebeldes contesta:
—A ver, que os romanos introduciron a educación, construíron camiños e acuedutos para o regadío,...
O líder acénde:
—Moi ben! Pero ademáis do saneamento, a educación, o viño, a orde pública, os regadíos, o sistema de auga potable e a saúde pública, s  pensamos con detemento, que fixeron os romanos por nós?

Comentarios