Opinión

Aub e os campos

De todas as marxinacións da literatura española das últimas décadas quizais a máis inexplicábel sexa a dos novelistas que marcharon ao exilio despois da Guerra Civil.

Cultivaron o xénero agora maioritario no mercado, fixérono cunha vontade de estilo admirábel, viviron unha vida apaixonante que utilizaron dun ou doutro xeito nos seus escritos e tiveron un compromiso político perfectamente compatíbel coa Cultura da Transición. Pero pouco se sabe e se ve nas librarías de Ramón Sender, Arturo Barea —a pesares da recente e excepcional edición de La forja de un rebelde en Cátedra— e, sobre todo, Rosa Chacel, de quen se pode sospeitar que sofre unha marxinación aumentada polo feito de ser muller.

No mesmo grupo entra Max Aub, coa sorte de que nos últimos meses a editorial Cuadernos del Vigía tivo o acerto de recuperar El laberinto mágico, a súa serie de seis novelas sobre a primeira parte do século XX en España. Trátase dun esforzo editorial que hai que gabar necesariamente, máis nun selo relativamente novo —nin ao cuarto de século chega a súa traxectoria— e que se caracteriza por ter un perfil diferente en canto aos autores.

Para quen non o coñeza —que formará parte dunha maioría, xa que a anterior edición completa dos Campos, tal e como se coñece tamén a hexaloxía, levaba lustros esgotada—, Max Aub é unha voz moi peculiar dentro da narrativa española. Nado en 1903 en París de nai xudía francesa e pai alemán, ao estoupar a Primeira Guerra Mundial a familia decidiu emigrar a un país neutral como era España e instalouse en Valencia. Alí, contra todo prognóstico, o mozo Max escolleu o español como lingua de expresión e rematou por se nacionalizar, aínda que nunca deixou de viaxar por toda Europa en tarefas comerciais. Non sería o seu derradeiro troco de nacionalidade, xa que despois da Guerra Civil emigraría a México e remataría por ser cidadán daquel país… non sen antes pasar tres anos nun campo de concentración por xudeo.

De todas as novelas de O laberinto máxico a que acadou máis sona é Campo de almendros, a última da serie, pero se queremos explorar a obra de Aub convén comezar polo seu alicerce, que se atopa na primeira, Campo cerrado, xa que nela podemos atopar os trazos máis característicos da mesma: o aproveitamento dunha vida tumultuosa, unha prosa complexa e chea de referencias cultas e un gusto polas variacións técnicas, na liña da renovación experimental do xénero desenvolvida polos autores modernistas a partir, sobre todo, do Ulises de James Joyce.

En Campo cerrado está e non está Max Aub. Como ben di Antonio Muñoz Molina no limiar, o autor tivo a virtude de usar a propia experiencia como material narrativo sen caer na autobiografía. Rafael Serrador, o protagonista, ten boa parte da súa mocidade, ou iso podemos intuír; pero nada da súa idade adulta, xa que Aub utilízao para retratar o ascenso da Falanxe como movemento fascista e un dos ambientes máis senlleiros da España do século XX, o da Barcelona dos pistoleiros.

Serrador, no que un pode ver a pegada do Andrés Hurtado de El árbol de la ciencia de Pío Baroja, vai sen rumbo, golpeado polas circunstancias até un final funesto. Polo medio vemos unha cidade escura, na que o crime queda impune con moita frecuencia. Aub mantén a tensión do relato co uso do tempo presente na narración, algo tan innovador que aínda hoxe resulta estraño para o lector, o que mesturado co seu artificio léxico constrúe unha obra mestra, ignorada por demasiado tempo e que merecería rehabilitación neste século XXI.

Comentarios