Opinión

Ideas caducadas

belga

Hai un tópico literario latino que os estudantes aínda teñen que aprender, pois non os imos librar tan facilmente de Jorge Manrique: é o do Ubi sunt, en galego Onde están ou, para formulalo mellor, Que pasou con...?. Eses puntos suspensivos poden encherse con calquera elemento que traia á mente as grandezas pasadas. Por exemplo: que foi dos CD? Que das cintas de vídeo? Onde pararon o felipismo e o fraguismo? E o Nouveau Roman?

Lembrei o tópico para preguntar Ulo imperialismo? coa lectura de Antes del antiimperialismo, do profesor catalán Josep M. Fradera, obra gañadora do Premio Anagrama de Ensaio e, polo tanto, publicada neste selo barcelonés. Xa saben que nesta columna non somos moi de premios e menos de premios españois: a obra paga a pena con e sen galardón.

E é que hai ideas asumidas con toda naturalidade durante séculos que agora poucos ousan utilizar polo fedor que desprenden. Como ben sinala Fradera no comezo dun dos capítulos da súa obra, nin raza nin imperio tiñan antes da Primeira Guerra Mundial o máis mínimo sentido ou connotación negativos. Os seus derivados racismo e imperialismo naceron cunha fin simplemente descritiva e só devagar, co esforzo silandeiro de milleiros de intelectuais agora esquecidos, pasaron a ter o sentido negativo actual e ser ideas caducadas  –aínda que imperialismo mantén parte do seu matiz positivo, como pode comprobarse na recente pseudo-historiografía española–. O estándar en política internacional dende hai décadas e tamén arestora é o antiimperialismo. Mais, como este naceu hai relativamente pouco, é lexítimo preguntarse que había antes de que a visión negativa do concepto fose maioritaria. A esta pregunta no seu excelente ensaio Josep M. Fradera, facendo por certo algo moi necesario na historiografía española: tratar temas que non estean relacionados coas realidade histórica española.

Denantes de existir o antiimperialismo político existía, nos mundos anglosaxón e francés, que son maiormente os estudados aquí, unha tradición humanitaria baseada no rexeitamento da escravitude e a súa proxección comercial, o terríbel tráfico de escravos. A pesares dos altos e baixos, o movemento contrario á escravitude rematou por triunfar e Fradera analiza como ocorreu dende o punto de vista intelectual e político. Especial interese presentan, na nosa opinión, as análises das posicións contrarias á abolición.

A razón de que se valoren estas posicións é que son chaves para entender un período menos estudado da Historia Universal: o posterior á escravitude. Con excepcións escasas mais senlleiras –Haití, coma sempre, recibe unha atención especial nun libro sobre estes asuntos– a abolición da escravitude e a chegada ao goberno de políticos máis liberais non supuxo, nin moito menos, unha  garantía de liberdade e igualdade.

Tres casos chaman especialmente a atención –aínda que aquí non se realiza un tratamento en profundidade deles, polo que o lector ten que chegar cun certos coñecementos previos–: os parceiros estadounidenses –escravos que quedaron nas mesmas terras que traballaban cando o goberno non lles deu nin acres nin mula–; o indentured service, que levou a hindús coma os antergos de Naipaul a lugares tan afastados coma Trinidade e Tobago; e os traballadores escravizados, asasinados e mutilados no Congo Belga. Ao cabo, este último caso aparece coma o punto chave para rematar de analizar a cuestión. As elites brancas puñan en tinta sobre papel unhas ideas de reforma e liberdade que non practicaban e só a Primeira Guerra Mundial, tal e como observou Lenin por certo, puido desmontar verdadeiramente aquel estado de cousas e empurrar, despois de décadas, a explotación das persoas fóra do admisíbel para Occidente. Outra cousa moi distinta, quizais pendente para outro magnífico libro do autor, sería analizar cal foi a consecuencia actual daqueles séculos de opresión.

Comentarios